Përrallat shqiptare

Proza gojore eshte shume e zhvilluar. Ajo paraqitet ne forma te ndryshme. Nje nga format me te perhapura e me te njohura, eshte pa dyshim perralla. Perralla eshte nje tregim i trilluar, plot fantazi dhe elemente te çuditshme ne subjekt me ane te se ciles paraqiten mendimet dhe enderrimet e njerezimit ne forme alegorike.

Perrallat nuk nisen, si ndodh me kenget legjendare, nga nje fakt i vertete (ndoshta edhe historik) qe legjendarizohet, por nga nje trill i plote, qe megjithate mban kurdohere lidhje me probleme, me situata, me mendime filozofike, morale, shoqerore, estetike etj. te jetes njerezore. Perrallat tregohen ne proze dhe kane, domosdo, strukturen dhe elementet e tyre.

Ato jane te perhapura ne te gjithe boten dhe jane teper te pelqyera si per vlerat e tyre filozofike, ashtu edhe per vlerat e tyre didaktike. Pikerisht per vlerat e saj te gjithanshme, perralla ka terhequr vemendjen e shkencetareve: me te merren folkloristet, etnografet, psikologet, letraret etj.

Etnografia e studion perrallen si dokument kulturor e historik dhe merret me rolin e saj ne shoqei, psikologjia e sheh perrallen si shprehje te proçeseve shpirterore, ndersa shkenca e letersise perpiqet te percaktoje se s'eshte ajo qe e ben perrallen te jete e veçante edhe brenda llojeve te prozes gojore. Ajo synon te percaktoje elementet me te qenesishme te ketij lloji dhe, ashtu si etnografia, te kerkoje zanafillen e saj.

Perrallat shqiptare shquajne per larmine e fantazise se tyre dhe per thurrjet interesante te subjekteve. Roli i fantastikes edhe ne perrallat tona eshte shume i madh. Me ane te saj rrefimtari popullor deformon artistikisht dhe perpunon qofte artistikisht, qofte filozofikisht subjektin, elementet e realitetit duke krijuar nje simbolike te pasur qe flet alegorikisht per mesime shoqerore, etike dhe estetike per jeten.

Pikerisht ne vleren e saj filozofike qendron edhe nje nga anet me te rendesishme te peralles. Nepermjet saj jepen gjykime per jeten, per lumturine, per te miren dhe te keqen, per te bukuren dhe te shemtuar, per aspiratat dhe enderrimet e njerezve etj.

Duhet thene se vizioni i pergjithshem qe buron nga perrallat per boten e jeten eshte optimist. Keshtu, edhe ne perrallen tone, e mira triumfon dhe njeriu me ane perpjekjesh dhe sakrificash, duke qene kurdohere i ndershem, ia arrin me ne fund lumturise, arrin ta fitoje ate (e Bukura e Dheut, si simbol i lumturise). Ky vizion optimist e realist e ka burimin te karakteri kolektiv i folklorit dhe shpreh soliditetin dhe qendrueshmerine e popullit perballe problemeve te jetes dhe veshtiresive qe dalin perpara.

E bija e Henes dhe e Diellit!

Na ishte njehere, diku ne nje fshat, nje gjuetar trim qe jetonte vetem nenen e tij. Nene e bir jetonin ne varferi dhe djali e nxirrte buken e gojes vetem me gjueti ne mal. Dikur ne shpellat e malit u shfaq nje Kuceder shume e eger qe vriste e hante cdo gje te gjalle qe shikonte. Njerezit ne fshat, te cilet jetonin me shume me gjuetine ne mal, filluan te vuanin nga uria. Askush nuk guxonte me te shkonte ne mal per te gjuajtur. Kucedra e eger dhe mizore kishte ngrene mjaft nga djemte e fshatit.
Gjuetari yne trim, vendosi dhe u nis per te vrare Kucedren ne mal. Shume u mundua dhe u pergjerua e ema qe ta ndalonte te birin te ndermerrte kete detyre, por nuk ja arriti. Vasha e tij kish kerkuar qe ai te vriste Kucedren dhe gjahtari trim ngaqe e donte vajzen me shpirt, deshironte t'ja plotesonte asaj te gjitha deshirat. Por Lubija (kucedra) nuk kishte meshire as edhe per nje te dashuruar, madje u egersua shume kur mori vesh se dikush qenka nisur per tek shpella e saj per ta vrare:
Kucedra filloi te tallej me djalin qe sapo ishte futur ne strofkullen e saj me shpate ne dore. Ndersa djali u be gati ta godiste me shpate, Kucedra e terbuar vetem nje here goditi Token me force me bishtin e saj gjigand dhe mali u drodh. Djalit i ra shpata nga dora dhe mbeti i paarmatosur perballe Kucedres mizore.
- Tashti e kam gati darken me mish njeriu - Mendoi kucedra e gezuar dhe u be gati ta copetonte djalin.
- Ndal te lutem, i tha djali. Kur ika nuk munda te pershendes nenen dhe vashen time dhe do te kisha deshire qe ti them lamtumire miqeve dhe shokeve.
Kucedra e verejti me sy mosbesues, por djali i dha besen se do te kthehej perseri. Kucedra e dinte se kur dikush ne fshat jepte besen, e mbante sikur edhe te vdiste.
- Mire shko, i tha Kucedra. Por neser ne mengjes heret dua qe te jesh ketu.
- Te jap besen time, i tha djali dhe u nis per ne fshat.
Me lot ne sy, te qara e pergjerime, pasi u nda nga e jema qe nga meraku ishte plakur edhe me shume, mori uraten e saj dhe u nis per te takuar vashezen e dashur. Kur vasheza e mori vesh se cfare kishte ndodhur, tha me vendosmeri:
- Do te shkojme bashke tek Kucedra ne mal. Me kot u mundua djali ta ndalonte, vasha nuk degjonte te rrinte ne fshat.
Kur ne vend te nje njeriu Kucedra pa dy para shpelles se saj, u gezua pa mase:
- Ohh ohh ohh, tha e gezuar, nga nje mu bene dy.
- Nga nje nuk ke asnje, - u pergjigj vasheza me guxim. Une jam bija e Henes dhe e Diellit, fjala ime sjell jeten dhe jo vdekjen. Mallkimi im bie mbi kedo qe mundohet te sjelle vdekjen dhe mjerimin. Ti o Kuceder mizore je pjelle e Vdekjes dhe sjell mjerim, ndaj une te urdheroj ty te shkosh perseri andej nga ke ardhur. Shko ne Ferr dhe digju perjete!!
Ne momentin qe vajza tha keto fjale, toka u hap, dhe flake e vullkan perpine Kucedren qe e lemerisur u zhduk ne fundin gropen e madhe te hapur ne mes te shpelles.
Djali ende i habitur nga vasheza, u gezua pa mase dhe e mori vashezen ne krah deri ne fshat. Atje ai teper i gezuar i dha dy lajme te mira nenes se tij te dashur: nusja e tij eshte bija e Henes dhe e Diellit dhe Kucedra ne mal eshte zhdukur pergjithmone.
Njerezit ne fshat u gezuan pa mase dhe te gjithe moren pjese ne dasmen e gjuetarit fatlum. Qe nga ajo dite, jeta ne fshat vazhdon e lumtur dhe njerezit jane te bekuar nga vasheza. Nese njerezit ne kete perralle ende jetojne, ato tregojne kete histori me shume krenari.
Jeta triumfoi mbi vdekjen dhe njerezit qe nga ajo dite jetojne e punojne te lumtur.