Fan Noli....

nga Vizitor Fri Mar 20, 2009 10:00 pm

JEPNI PER NENEN

Ç'thot' ajo e ve e gjorë,
-Mbretëreshë pa kurorë-
Faqe-çjerrur, lesh-lëshuar,
Shpirt e zëmër përvëluar;
Gjysm' e vdekur: "O Shqiptarë,
Nënës mos ia bëni varrë!"
Mbahu, Nëno, mos kij frikë
Se ke djemtë n'Amerikë.

Qan e lutet Nën' e mjerë,
Kërkon vatrën edhe nderë,
Do lirinë dhe atdhenë,
Si ç'e pat me Skënderbenë,
Bijt' e besës thërret pranë.
Kur i thirri dhe s'i vanë?
Mbahu, Nëno, mos kij frikë,
Se ke djemtë n'Amerikë.

Cilët jan' ata tiranë
Që të pren' e që të vranë
Që të therrë bij e bija,
Dhe t'u-nxi, t'u-mbyll shtëpija?
Derthni plumba, o Shqiptarë,
Gjakn' e Nënës për të marrë,
Mbahu, Nëno, mos kij frikë,
Se ke djemtë n'Amerikë.

Cilët bij të trathëtuan
Dhe të doqnë dhe të shuan
Dhe të lan', o Shkab' e ngratë
Pa fole, pa zog, pa shpatë?
Këta qena, o shok' i mbytni,
Mbushni gjyle që t'i shtypni.
Mbahu, Nëno, mos kij frikë,
Se ke djemtë n'Amerikë.

Sa kërkon e sa të duhen?
Burrat nga detyra s'ndruhen!
Trim i mirë do të japë,
S'kursen jetën as paratë;
Hithni, hithni tok dollarë,
Të mos mbetemi të sharë.
Mbahu, Nëno, mos kij frikë.
Se ke djemtë n'Amerikë.
Do të ndihim pa kursyer
Për ty, Nëna jon' e vyer,
Që me drit' e nder të thuresh
Dhe me bijt' e tu të mburesh.
Cila Nënë lyp paranë?
Cilët bij me shpirt s'i dhanë?
Mbahu, Nëno, mos kij frikë,
Se ke djemtë n'Amerikë.

Armë dhe fishekë mblithni,
Qesen edhe shpirtin hithni:
Për lirin' e vëndit t'onë,
Sot -se nesër është vonë-
Jepni, Nënën të shpëtoni,
Komb e vatra të nderoni.
Mbahu, Nëno, mos kij frikë
Se ke djemtë n'Amerikë.

1917

nga Vizitor Fri Mar 20, 2009 10:01 pm

Zgjidh e merr vete

A te duhen luftetare,
Gjithe botes t'i vesh zjarre ?
Do arratine te marre ?
Merr nja dhjete kosovare!

Njerez te zgjuar me lezet
qe i gjen ne ç'do ane,
te bejne hallv' e salep,
keta jane mjeshtrit dibrane.

A do njerez per ahengje,
Per tryez' e per kuvende ?
Burra e gra kercejn' ne loder ?
Keta i gjen veç ne shkoder!

A te duhen genjeshtare,
matrapaz' e kokethare,
qe reren shesin per fare ?
Merr krutane dhe je i lare!

Po qefli a te duhen
qe me jevga din' e kruhen,
Zonja qe pjellin çdo vit ?
Vetem Elbasani rrit.

Do ministra kolonjare,
se mbahen burra me mend,
duan kudo te jene te pare
ne mexhlis' e ne kuvend !

Do budallenj qe veç hane,
e hajvane me dy kembe,
pasuri s'dine te vene ?
E ke gjithe Myzeqene !

A do te rruash florine,
katandine e shtepine,
me dy qofte mbush sinine ?
Ec' e merr gjirokastrine !

Do te hash e te besh qejf,
Sofra shtruar si per mbret ?
Pasterti e per hyzmet ?
Te tille gjen ne permet

A do male me debore,
Trima t' forte e malesore,
fort bujar' e burrerore ?
I ke n' Kukes, i ke me dore !

Matjanet burra te zote,
qe dikur kane ngrene barot,
se i njeh gjith' vendi mbare,
Jane te gjithe per xhandare !

A do trima e sejmene,
kapardisur kudo vene,
pa zere gjumi mos flene,
Per tre mirditor' bej bene !

Do dembela per Stamboll',
Mos u loth, t' gjezdiç dynjane,
Me tirane rresht' taborre,
Vetem te zgjatesh nje dore !

Do per pune nje korçar,
E ke bujk dhe ushtare,
Te gjith' bashke vene ne are,
Kok' e kembe s'kane te share !

Hall i math me skraparline,
ka rrezik te hash dhe dru,
Dy ministra le te rrine,
Se na duhen dhe pa tru !

A do urt' njerzit te rrine,
Ne komande te kesh ushtrine ?
Me taban ta kesh njerezine,
Merr te gjithe Laberine !

Ore te gjore harruam Vloren,
se kjo pune lahet me gjak;
Dy shirita, nje medalje,
Kesaj gjeje i vene kapak !

A te duhen sharlatane,
qe te lepihen ne ç'do ane,
qe te perçajne vatane ?
Ke sa te duash tropojane !

Fan Noli 1926

nga Vizitor Fri Mar 20, 2009 10:02 pm

FRYN MOJ ERE

-Ngaj po na vjen, moj erë e rreptë?
Pse vërshëllen me aq mallëngjim?
-Vij drejt nga malet e Shqipërisë,
për të përhapur zi e vajtim.
Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn,
drejt më zëmër, më zëmër time hyn.

-Nga ata male, moj erë trime,
ç'lajme të reja po na ke siell?
Pse je e vrerët dhe e helmuar?
qiellë me zi përse na e mbiell?
Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn,
drejt më zëmër, më zëmër time hyn.

Pse e ke synë të trubulluar
e rent kaluar mi t'zeza re?
Pse të pikojnë lottë të zeza,
lottë të zeza posi rrëke?
Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn,
drejt më zëmër, më zëmër time hyn.

Syri m'u err nga ato që pashë
Ah! nukë mbahem, nuk duroj dot.
Pashë një gjëmë, gjëm të tmeruar,
rent ta haroj, po rentkam më kot.
Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn,
drejt më zëmër, më zëmër time hyn.

Atje tek losnja në fush' të Korçës,
duke u hedhur lis më lis,
një qivur pashë me nj'çup' të virgjër,
ma vrau shpirtin ay filis.
Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn,
drejt më zëmër, më zëmër time hyn.

Tokat pushonin, prift nukë dukej,
e pakënduar na u varros;
mihnë dëborën, i bënë varrë,
shpirt nuk më mbeti, forca m'u sos.
Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn,
drejt më zëmër, më zëmër time hyn.

Atje mi varrë qante një grua,
një grua qyqe me mallëngjim;
burrën të qante më par'a çupën,
për kë të bënte më par'vajtim?
Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn,
drejt më zëmër, më zëmër time hyn.

Renda e ika e fluturova,
po dhëmbjen time ku do ta fsheh?
Çava oqeane, dete dhe male,
po vajtoj edhe sikundër sheh.
Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn,
drejt më zëmër, më zëmër time hyn.

-Moj er'e rreptë, erë malsore,
shpirti m'u ndes, zëmra më shkriu;
sytë m'u errë si ty dhe mua,
mëndja në kokë më bubullin.
Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn,
drejt më zëmër, më zëmër time hyn.

Qëndro të lutem, të kam për t'dhënë
dhe un'i varfri një porosi:
një re të madhe dërgo të zbresë
e ta ngarkojmë me lott'e mi.
Fryn, moj erë, moj erë e shkretë fryn,
drejt më zëmër, më zëmër time hyn.

E kur të kthehesh nga Shqipëria,
Atje në kopshtin, atje t'qëndrosh,
dhe lott'e mia si vesë qjelli
dalë nga dalë do t'i pikosh.
Qaj, moj erë, moj er'e shkretë qaj,
derthmi lottë atje mi varr'e saj.

nga **Morena** Mon Jan 11, 2010 7:33 pm

Fan Stilian Noli dhe jeta e tij. (1882-1965)

Fan Noli ishte artist dhe dijetar, perfaqesues e shquar i letersise demokratike, qe u zhvillua ne shqiperi fill pas Rilindjes.
Fan Noli lindi me 6 Janar 1882 ne fshatin Ibrik Tepe, fshat shqiptar ne Thrake, jo shume large nga Ederneja.
Si disa fshatra te tjere te asaj krahine te banuar nga shqiptare, fshati kishte ruajtur gjuhen dhe zakonet e te pareve. Noli prejardhjen e tij fisnore e kishte nga Kolonja. I ati, Stiljani, ndonse trashgoj nje cope toke, nuk u mor kur me punet e bujqesise, po sherbeu si psalt ne kishen e fshatit. E ema Maria ishte shtepiake. Familja u shtua shume dhe jetesa u veshtirsua per te.
Sa qe i mitur Noli kaloi semundje te medha dhe kjo qe dhe arsya qe e filloi shkollen me vonese.
Filloren dhe te mesmen e beri greqisht. Por me shume tek ai ndikoj dashuria per gjuhen shqipe.
Qe ne bankat e shkolles u shfaq krenaria e pavarur dhe fryma e revoltes. Per kete shkak nuk ju dha diploma ne kohen e duhur.
Me 1900 vajti ne greqi qe te nxirte jetesen dhe te vazhdonte fakultetin e filozofise. Ne Athine u lidhe me nje shoqeri belgjiane, e cila zotronte tranvajet me kuaj. Nuk i eci mbare me kete shoqeri dhe shkollen nuk e beri. Filloj te bente pune te tjera si: kopist, sufler dhe aktor prane nje trupe teatri greke. Atje ju ngjall deshira per tu mare me dramaturgji. Me 1903 shkoi ne Egjipt, ku zuri pune si mesues i greqishtes. Nderkoh njihet me levizjen kombetare. I ndihmuar nga patriot, nisi veprimtarine politike dhe letrare.
Me 1906, i nxitur dhe i perkrahur nga patriotet, Noli u nis per ne SHBA, me qellim qe te ndihmonte ne organizimin dhe ne bashkepunimin e shqiptareve te merguar, qe kercenoheshim nga reziku i percarjes, per shkak te veprimeve te shovinisteve greke.
Beri pune krahu si puntor ne nje fabrik share, si pjatalares etj. Megjithese nuk kishte bindje te forta fetare u be prift me 1908 dhe filloj luften per shkeputjen e kishes ortodokse shqiptare nga ajo greke, duke bere sherbesa shqip, duke perkethyer ne shqip librat fetar etj. Nderkohe bashkepunonte me gazeta, mbante ligjerata, organizonte shoqeri patriotike, te cilat, me 1912, u bashkuan ne federaten pan-shqiptare "Vatra". Ate vit kreu studimet e larta ne Universitetin e Harvardit.
Pas shpalljes se pavarsise, Noli perkrahu qeverine e kryesuar nga I. Qemali. Erdhi ne Shqiperi per te paren here me 1913. Pastaj shkoj perseri ne ShBA. "Vatra" e zgjodhi kryetar. Ne kete kohe ai shkroi vjershat e tij te para, qe ishin dhe shqiperimet e para artistike.
Me 1921 doli vepra e tij madheshtore ne proze "Historia e Skenderbeut" .Ne Shqiperi erdhi serisht ne fillim te viteve 1920. Gjeti nje levizje mjafte te gjere per sigurimin e pavarsise kombetare. Si deputet ne Keshillin Kombetar, mbrojti platformen e Kongresit te Lushnjes dhe u be udheheqsi i krahut demokratik kunder feudaleve, qe kryesohej nga A. Zogu. Noli luajti nje rol te dores se pare ne organizimin dhe drejtimin e Revolucionit Demokratik te Qershorit me 1924, pas ngadhnjimit ne te cilin u caktua kryetar i qeverise. Por revolucioni nuk u cua deri ne fund per arsye se Noli me shoke u treguan shume te bute
. Revolucioni u thye nga bashkeveprimi i reaksionit te brendshem dhe me forca te huaja.
Me 24 Dhjetor 1924 Noli mori rugen e mergimit politik dhe nuk u kthye me ne Shqiperi.
U vendos perkohesisht ne Vjene. Regjimi zogist e denoj me vdekje ne mungese.
Ne periudhen 1925-1930, krahas veprimtaris politike, zhvilloi nje pune te dendur krijuese: shkroi vjersha, perktheu ne shqip disa kryevepra te letersise botrore, botoj artikuj te mprehte per mbrojtjen e Revolucjonit Demokratik te Qershorit per denoncimin e regjimit zogist dhe te reaksionit nderkombetar. Pas vitit 1930, Noli u largua nga Evropa dhe u vendos perfundimisht ne ShBA. Aty ushtroj profesionin e peshkopit te kishes ortodokse Shqiptare.
Me 1947 botoi perpunimin qe i beri "Historise se Skenderbeut", nxori ne drite nje botim anglisht dhe me 1949 nje variant te dyte shqip te saj.
Me1948 botoj vellimin me vjersha "Album".
Me 1960 dha nje "Autobiografi" ne anglisht, mjaft terheqese.
Me 1961-1963 botoj dy vjershat e fundit dhe perketheu ne shqip disa vjersha te poeteve te njohur.
Me 20 Nentor 1963 vajti ne Florida.
Me 13Mars 1965 Fan Noli vdiq, ne Fort Lauderdel, larg atdheut te tij te dashur, qe e deshi me zjar te pashuar.
Fan Noli eshte varosur ne Forest Hill Cemetiry, ne Boston.
40 vjet pas vdekjes, Fan Noli akoma enigmatik per Shqiperine

Është kthyer dy herë në jetë nga vdekja e sigurtë dhe rreth një shekull pasi ai ka filluar të shkruajë dhe 40 vjet pas vdekjes provokimi i tij te lexuesit hap një botë enigmash të përafërta me dilemat e jetuara të tij. Gati të të njëjtit puls me ato të fëmijës me heronj që rikthehen ndër të gjallët. Ngaqë e “kish të shkruar” me sa duket ritin e kthimit “sa të ketë emër”.

Shtegu i çelur për të pritur vdekëtarin, që e solli trupin e tij dy herë nga e përtejmja për të “treguar” se çfarë pa “andej” dhe pse mbeti në jetë, ashtu si jo rrallë i pelqeu Nolit të vetëshpjegohej, i ka bërë lexuesit e çdo kohe dhe dëgjuesit bashkëkohës të tij të mbartin në një njëfarë mënyre përkimin me magjinë e ëndrrës - mision të shprehur prej tij. Përkim ky, i vënë jo rrallë në pikëpyetje nga muzgu i disa fakteve biografike. Të gjitha udhët e kërkimit të Nolit flasin për prirje, për bëma herojsh. Pasi ishte shtrënguar ta linte pas jetën private të Egjyptit, detyra e tij përqëndrohej në bashkimin e turmave “amorfe të shqiptarëve, të cilët ishin ndarë në tri grupe fetare... Lipsej të mblidhte të holla nga njerëz skamnore, të cilët, sikurse të gjithë shqiptarët, ishin me kursimtarë se skotlandasi i njohur koprac. Kish për detyrë të gjente një udhëheqës të volitshëm për ta, dhe udhëheqësi nuk duhej të priste një rrogë të mjaftueshme për të jetuar. Kishte për detyrë ta emanciponte kishën ortodokse shqiptare nga kthetrat e patrikanes së Stambollit, të cilët e kishin sunduar atë afro dymbëdhjetë shekuj. Kishte për detyrë të çlironte afër dy milionë shqiptare nga Perandoria Turke, e cila kishte një popullsi prej mëse gjashtëdhjete milionë banorësh, lipsej të fitonte simpatinë e fuqive të mëdha të Evropës, të cilat ishin tërësisht të krishtera, për shqiptarët, të cilët ishin në pjesën dërrmuese muslimane, dhe urreheshin dhe nga vetë turqit. Kishte për obligim të siguronte dhe fitonte përkrahjen e opinionit publik botëror, ndërsa nuk e kishte mënyrën të ndikonte në këtë opinion, veç disa revistave shqiptare të cilat i lexonin fare pak ata që nuk ishin shqiptarë, për të qenë puna dhe me pisk, ato lipsej të ndikonin në shqiptarët, kurse shqiptarët nuk dinin të lexonin shqip!” Detyra është shqyrtuar përmes tre heronjve të tij të Ibrik-Tepesë: Napoleoni, Skënderbeu dhe Krishti. “Vota ishte unanime. Kështu dhe Fan Noli eci përpara duke shpresuar atje ku s’kishte shpresë, duke pasur besim te Zoti dhe në drejtësinë e çështjes, që kishte marrë përsipër”. Një mision shenjti do të shënonte fillimin. Nolit 25-vjeçar iu kërkua autoriteti i tij i parë për t’u ushtruar: të “dorezohej” prift shqiptar. Kjo ishte “ndeshja e duhur”. Profesioni i mundur për të. Vepra e mjaftueshme për heronj... Vepra e kishës e parë me kulminacion si vepër e madhe politike edhe pse e kryer në Amerikë, është një nga çastet e shënuara me krenari për të gjithë shqiptarët me emrin e Nolit. Kisha dhe atdheu, që në këtë rast ishte i largët, ka funksionuar si një vlerë e zhvendosur mbi bazën e binomit retorikë-atdhe. Afrimi me auditorin përmes kishës është modeli me spërkatje rilindjeje sipas nje modeli që Zamputi e jep për Fishtën me “binomin Atme e fe”. Përtej ngërçit që ka kërkuar në vite justifikime për Nolin prift, kisha i ngjan veprave shqiptare edhe me kryerjen e saj jashtë kufijve. Ngjarjet e saj provuan se ajo ka qenë një nga institucionet që mund të bëhej pa patur atdheun e pushteteve civile, në raporte gati të tilla si ato që sollën dhe lëvrimi i letrave dhe publicistikës shqipe. Po ashtu të ndërtuarit e kishës shqiptare jashtë Shqipërisë është në vazhdën e realiteteve, që kryhen për të kryesisht jashtë kufijve. Titulli i tij zyrtar ishte: “Mitropolit i Durrësit, Gorës dhe Shpatës, primat dhe zëvendëspatriark i gjithë Ilirisë, detit perëndimor dhe gjithë Shqipërisë”. Mes një të përditshmeje krijuese dhe ne auditorin e kishës ai ishte publik siç dëshironte dhe mund të jetonte, si prift. Kisha, që funksiononte dhe si partnere mediatike, ose adresa ku ishte mbajtur ose demostruar çështja e javës për komunitetit shqiptar e botuar me pas dhe në gazetë, ishte atmosfera që e çoi Nolin sipas Lames në drejtimin e “Dielli”-t. “Prifti u bë gazetar; me 8 qershor 1919, prifti dorëzohet peshkop dhe peshkopi zgjidhet deputet i Vatrës në Parlamentin e Shqipërisë… mëshon në kishë, mëshon dhe në shtyp.” Kontributi për ndërtimin e këtij rrjeti mediatik të shqiptarëve të Amerikës, solli me një frymë 12 shekuj zhvillimi. Noli predikoi llojin e fundit të quajtur situativ para një auditori me “atdheun” e largët. Eshtë “pretenca” e formimit të tij që e çon kah modernia e shekullit në të cilin jetoi, modernizëm, në themel përshtatjeje me jetën civile. Manifestimi i tij tregoi se mund të tregonte Shqipërinë moderne edhe pa qenë këtu e qe aq më pak moderne. I prirur për të përqafuar misione të mëdha, ose për t’i afruar ato me rastet e jetës së tij, përveç kishës bashkë me gazetën, rruga shumë shekullore e retorikës në shoqërinë njerëzore, mësyu me veprën e Nolit drejt e në nivelin e saj bashkëkohor. Dhe për me tepër në shqip. Kjo ka ndodhur njëkohësisht me rimarrjen e pushteteve dhe administratave në gjuhën shqipe. Situata është vërtet e rëndësishme dhe kushtezuese në pikëpamje historike institucionale. Ka qenë vështirësi e madhe të punoje në një terren bosh thuajse pa atdhe si ai i Nolit, por nga ana tjetër, të ishe në një situatë të tillë luftarake të imponuar, kushtet ishin thuajse të llojit ideal për kombinimin e kapaciteteve folëse (përfshirë retorikët) me ato konfliktuale të mjedisit. Sepse vetëm atëherë, mund të luheshin skena heronjsh, qoftë dhe një Daniel në strofkullën e luanit (kupto nje parlamentar si Noli te fshehur nën karrike për t’iu shpetuar plumbave). Në marrëdhënien e të përditshmeve të Nolit, retorika ka vazhduar të fitojë terren civil, madje dhe në mjediset e kishës, ashtu siç ka udhëhequr me intuiteën e tij Noli i njësuar prej “madheëisë” së misionit. Vlerat e mbetura të gjuhës vijneë pikërisht nga këto madhësi.
Noli e Konica – Heronjt e Homerit.. Në një vepër për Nolin, Lefter Lame Dilo -shkruesi i parathënies mendon se autori ishte shoku i “pandarë të idealit të pastër” për Konicën. Konflikti kishte shpërthyer me forcë “të mëdhenjsh” mes rreshtash, si ato të Konicës për ngjarjet e ’20-’24. Drama “politike me tre akte” e Shqipërisë ishte si vijon: Akt i Parë- Ahmet, Zogu, në lidhje me marrëveshje të plotë me Fan Nolin dhe shokët, bëri një luftë të fortë për Partinë e Indipendencës të përfaqësuar nga Vatra, kundra Partisë së Kollonizimit italian të përfaqësuar prej Luigj Gurakuqit. Zogu triumfoi dhe Gurakuqi u mund.
Akt i Dytë- Gurakuqi ahere u përpoq dhe arriu të kllase Fan Nolin me shokët në qarkun e influencës së tij, organizoi një kryengritje me përkrahjen e Italianëve dhe përzuri Ahmed Zogun nga Shqipëria.
Akti i Tretë- Ahmed Zogu organizoi dhe ay një kryengritje me përkrahjen e Serbëve, përzuri Gurakuqin me Fan Nolin nga Shqipëria, çliroi njerëzit që kish burgosur Gurakuqi, vuri njerëz të tjerë në burg, dhe u bë i zoti i Shqipërisë.” Po sipas Konicës, njerëzit e Qershorit 1924 vunë Nolin në krye sepse “besimi i tyre ka qenë së Fan Noli i lirë nga intrigat lokale, i lirë nga zemërime dhe klecka malokësh, i lirë nga një të shkuar ngatërresash nënë dhe do të qeveriste me frymën e re të një njeriu me ideale të ndryshme”. Noli është larguar nga Shqipëria pas ardhjes së Zogut nëpërmjet Italisë “(Dhjetor 1924) ftuar nga Musolini”, siç dëshmon Elsi. Pas një përthyerje joheronjsh në veprën e tij politike, pasojnë dhe disa të tjera siç ishte pranimi më në fund sërish prej tij i Zogut, madje rendimin në një llogore me të, pasi i kishte kërkuar pension kur ai kishte qenë ende mbret i shqiptarëve. Konica është një nga kujtimet e Nolit në një nga përmendjet ose reagimet e fundit publike të tij dhe pikërisht në fjalimin me rastin e 50 vjetorit të gazetës “Dielli”. “Sa i përket punës së tij gazetareske, ju të gjithë dini se nuk ka qenë i shkëlqyeshëm, ngaqë ndonjëherë e zhyste penën në acidin e gurkalit të stilit të vërtetë francez…”. Ky njeriu i kishte lënë testamentin e jetës së tij Lame Kodrës e priftit Noli, që pritshëm do t’i këndonte mbi varr, por jo me rezervat e paimagjinuara të një grindjeje. Zamputi sjell Maleshoven për vleresimin që ai e sheh treskajor Konica-Noli-Fishta. Për të ata “janë fytyrat me të mëdha të Shqipërisë në fushën e kulturës”.
Noli – misioni politikan?
Roli “magjepsës dhe fatal njëkohësisht” i “korifej i popullit dhe vendit”, siç e kanë quajtur me shumë figurë kryeministrin gjashtëmuajsh të ’24-ës, ka disa referime. Duke iu afruar politikës nga pathosi i komunikatorit dhe nevoja e lindur nga mungesa e atdheut, bëhet e qartë që ky nuk mund të ishte profesioni i tij. Përveç rrethanave të tjera, mosmenaxhimi i të cilave, në njëfarë mënyre ishte përgjegjësi e postit që kishte marrë përsipër. “Një kohë më parë” se Noli të hynte në histori, atdheu i kërkuar i Nolit që jetonte në modelin-vepër “...ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”, ushtroi mes kërkimeve të shumta precedentin e pushtetit të katërt- publicistikës - pa një shtet të qartë me pushtetet e tjera në Shqipëri. Në mungesë të shtetit shqiptar, vepra kulturore e shqiptarëve hynte në tregun me të çuditshëm që mund të kishte patur ndonjëherë. Për auditore që nuk mund të silleshin kurrësesi pranë: autorët shqiptarë që ishin edhe vetë në formim, i drejtoheshin popullsisë shqiptare me kufizime dhe rretheve politike me forcë vendimi mbi Shqipërinë. Realiteti (vendimmarrës) jashtë Shqipërisë, më i rëndësishëm se ai brenda saj dhe lejet për botim të drejtuara nga administrata të huaja rezultojnë sot me një inventar të thjeshtë se, shqiptarët kanë shkruar dhe botuar në disa kontinente, shtete dhe rreth e rrotull nëpër Ballkan ndoshta më shumë se brenda Shqipërisë. Në njëfarë mënyrë, të prodhoheshe personalitet shkrimi ose dhe veprimtar kombi jashtë Shqipërisë, nuk ishte e rrallë, për të mos thënë që u bë lloj zotërues. Dhe autorë të tillë si Mithat Frashëri gjejnë se “ca nga ca, në mënyrë inkoshiente, mëmëdheu mori për mua formën e një perëndie dhe kulti i tij ... vendin e një besimi fetar”. Noli veçon me shumë nga të gjithë duke na afruar çudinë e të lindurit shqiptar në një komunitet shumë të ngushtë e të kufizuar siç ishte ai i një fshati në Turqi të treguar shumë vite më pas mes përkëdhelisë së misioneve në Autobiogafi: “duket sikur misioni i Ibrik -Tepesë ishte sa për t’i dhënë një pionier si ju Rilindjes shqiptare. Pasi mbaroi atë mision, ajo u zhduk nga harta si një ngulim shqiptar në Thrakë”. Atdheu i ka munguar Nolit dhe disa autorëve të tjerë bashkëkohorë një lloj si publicistikës. Ai ndjen dukshëm nevoja identiteti profesional dhe ekzistencë materiale, ngjyra këto që i ngjajne një të përditshmeje të vështirë për t’u jetuar dhe aq me pak për të ndërtuar vizione misionesh. Ose dhe aq me shumë për të ëndërruar me lendë heronjsh mundjen e një realiteti të vështirë. Vetë ardhja ne Shqipëri drejt e nga metropolet e zhvilluara është gati në kufijtë e një perralle. Në terma të shtetit, pamundësia për të ushtruar një të tillë shqiptar solli një kontradiktë të qartë. Kur rasti i shtetit shqiptar erdhi, figurat që kishin sjellë kontribute të medha edhe pa të, nuk arriten të ushtronin as mjeshtëritë fillestare për shtetin. Noli është më tipiku për këtë, por jo i vetmi.
Autorët e kanë vërejtur pashmangshëm fondin e “misionit” dhe sipas veprash të ndryshme ose përshtypjesh të përgjithshme,kanë konkluduar për forcën e (mos)veprimit, sidomos në rastet kur kanë marrë për bazë krahasimi,heronjtë e shpallur të Nolit ose ata të përafruarit pej tyre. Përhumbja e përmasave të tij konkrete, sidomos në rastet kur nuk janë me vlerën e mitit, vijnë sipas Qoses, në një përshtypje krijimi që “Noli ka pasur qejf të madh pastaj, që si krijues, si historian t’i kapë heronjtë për fyti dhe prej piedestalit të tyre të lartë e të paprekshëm, t’i zbresë në mesin e njerëzve të thjeshtë, tek do të jetojnë, të gëzohen dhe të vuajnë, të ngadhnjejnë dhe të dështojnë bashkë me ta”. Noli dhe heronjtë frekuentojnë njeri/tjetrin, duke shkëmbyer sipas rastit përmasat mitike me ato njerëzore. “Gjatë rrethimit të rrezikshëm të Parlamentit, që zgjati afërsisht katër ore, Fan Noli për herë të parë në jetë, nuk e pyeti veten:” Si do t’ia bente Napoleoni, ose Skënderbeu, apo Jezui në një rast të tillë?” 1. Një hero i harruar apo i pamundur? Paraprakisht Noli e kishte larguar modelin e tij politik të fëmijërisë, Napoleonin, përmes shqyrtimesh që tingellojnë ndoshta naive në autobiografi, por që dukshëm nuk e lejojnë të përqaset në gjithë veprimin e tij politik me formula të njohura individësh ose ideologjish dhe që gradualisht është shndërruar në gjasë me shumë dilema. Modeli politik përmes heroit të fëmijërisë, është pjesa me pa përfaqësim gjatë gjithë jetës së Nolit, dhe për këtë arsye ajo me pa fizionomi,edhe atëherë kur mbetet mes komunitetesh e aksionesh të majta. Këtu nuk është fjala për emrin konkret të heroit, sepse për një moment heroi tjetër është gati. “Ai e dinte se kësaj pyetjeje të tij i gjendej përgjigja tek “Dhiata e Vjetër”, në episodin ku flitet për Danielin në strofkullen e luanit”2. Përtej asaj që shumë studiues e përkufizojnë si romatizëm e idealizem të tij, Noli e “pëson” nga moskonsiderimi i atyre që nuk shqyrtohen nga këto misione. Autori që ecën “Anës lumenjve” nuk është Noli, siç zgjodhi dhe siç u shfaq. Qartësisht, Noli nuk është shfaqur vendimtar për politiken ose nuk ka reflektuar sukses me aksionin e tij politik, perjashto rastet kur ishte shumë i mbështetur. Brenda konstelacionit të misionit, me të cilin shfaqet aftësia për të menaxhuar postet e karrierës, nëse do të ndaleshim tek ai vetëm si politikan, atëhere do të ishte e vështirë të zbulonim cilësi domethënëse. Jo vetëm sepse ai dështoi në kulminacionin e kësaj vepre, duke sjellë më shumë se gjithçka, mospërmbushjen e “pritjes”, që ishte ndërtuar për të edhe nga vepra politike. Njeriu luftarak i letrave, strategu i rrallë i tekstit, vrojtuesi më largpamës dhe më i hollë i shtresave të krijimit, armata më e fuqishme e prodhimit të suksesshëm e voluminoz, madje dhe vepruesi me përfundim në çështjen ortodokse shqiptare dhe atë diplomatike të pranimit të Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve, nuk ishte aspak i tillë si “i pari” i Shqipërisë. Brenda kuadrit të shfaqjes së tij dhe kthesave që pësoi dhe Shqipëria nga kjo shfaqje, pjesa më e debatuar e Nolit, politika, është shpërndarë në këto diskutime si vezhgim, për të vlerësuar aftësite e tij dhe përmes kësaj, rëndësinë e shtuar apo pakësuar në veprën “Atdheu”, e cila nuk ia kishte sjellë gjithashtu “pritjen” e tij të madhe, duke e nderur mes dilemash fillestari në përpjekjet për ta mbajtur brenda tij me forcën e mëparshme. Këtu nuk është fjala për emocionin e dashurisë ndaj vendit, që nuk e mundi si politikan, por për vullnetin që ndërtohet dhe nga kompetenca e përfaqësimit të komunitetit.
Por nuk duhen harruar dhe kushtëzimet si ato për të cilat bëjnë fjalë burime të sotme gojore të administratës për Shqipërinë në Departamentin Amerikan, të cilat janë shprehur publikisht se, kjo njohje nuk do të ndodhte për sa kohë Noli nuk do të provonte me zgjedhje të lira, sepse ai përfaqësonte vullnetin e vërtetë të popullit. Kurse përsa i përket programit të tij qeverisës, të njëjtat burime pohojne se ai ishte diçka e pamundur praktikisht prej Shqipërisë në atë periudhë. “Bisedonjësit të gatshëm”, i kërkohej veprim sipas detyrës politike me të cilën vinte. Teksti politik i Nolit, i dukur si “parathënia” edhe e një veprimi të suksesshëm politik, ka diferencë të dukshme me aksionin politik. Dhe kjo është mbetja e vetme nga tekstet i tij. Në kuptimin konkret politik, programi i qeverisë së Revolucionit të qershorit, kishte shumë më tepër nga ç’mundej Shqipëria në përgjithësi. Por kjo e fundit, është prova që ka ndodhur pas hartimit të tekstit. Një aksion është tashmë i sigurt: Noli vetë, është “shqipëruar” plotësisht si individ, deri në të qenurit përfaqësues politik i komunitetit, gjuhën e të cilëve pasi e mësoi e tejkaloi. - E shqipes u bëftë!

Pak fjalë për Fan Nolin
Emri i Fan Nolit, Theofan Stilian Noli, është lidhur megjithë kulturën e re shqiptare të shekullit tonë. Vendlindja, Ibrik-tepeja ose Qyteza, një fshat shqiptar në Traki, afër Adrianopojës. Pasi kreu në greqisht shkollën fillore dhe gjimnazin, në vitin 1900, në moshën 18-vjeçare, ai u largua nga vendlindja për të mos u kthyer dot më dhe shkoi në Athinë.
Në gjimnazin grek ai ishte njohur me letërsinë antike greke, me letësinë evropiane e sidomos me veprën e Shekspiri. Vetëm më 1912 ai kreu studimet e larta dhe u diplomua per arte , kurse më pas në moshën 55-vjeçare, mbaroi konservatorin, dhe në moshën 63-vjeçare mori doktoratën e filozofisë për histori. Për të siguruar jetesën, hyri në një shoqëri tramvajesh e më pas si sufler në një teatër. Më 1903 shkoi në Egjipt ku punoi për dy vjet si mësues. Më 1906 Noli u dërgua në Amerikë nga patriotët e kolonisë së Egjiptit për organizimin e lëvizjes kombëtare të shqiptarëve të atjeshëm. Brenda një kohe të shkurtër Noli krijoi shoqërinë “Besa-besë”, që më pas u shkri në federatën “Vatra” si dhe gazetën “Dielli”.
Noli është dëgjuar ose lexuar si prift, gazetar, shkrimtar, politikan, kritik letrar, diplomat, historian, përkthyes, madje dhe si muzikant në kohën e vet. Në vite nuk ka qenë e mundur të diskutohet mbi Nolin në vetëm njërin prej këtyre “profesioneve”. Një jetë në kufijtë e legjendës ka nisur me portretet e përfytyruara të tij. Mes te cilave ngrihet:
Heroi i misionit të kryer Biri i vetëm që “duhej me doemos... të plotësonte ambiciet e... kota” të babait të drejtuara nga të qenurit prijes ishte njeriu që “i pëlqente aq shumë adhurimi i heroit sa dhe muzika”. Njeriu që 18 vjeç nuk ishte me në vendin e tij të lindjes, por në një shtet e komunitet nëse mund të thuhet “i kundërt”(në pikëpamje të fesë dhe rivalitetit rajonal për ndikim) me atë te Turqisë, Athinë, që “të gjente një punë atje dhe të vazhdonte studimet në universitetin e Athinës” - si “karrocier trolejbuzi, kopist, sufler, aktor”, kishte qenë “Fan Noli në imagjinatën e tij, duke mbajtur Dhjatën e Re të Kristoforidhit në njerën dorë”, që “kerceu mbi kalin e tij Rosinant dhe u bë kalorës i Skënderbeut si dhe misionar i Krishtit midis popullit shqiptar”. Pasi u vendos në ShBA, u mor me krijimtari letrare, me studime të ndryshme, siç ishte “Bethoveni dhe Revolucioni Francez” etj dhe me organizimin e veprimtarive të kishës shqiptare në Amerikë, e cila shërbente si qendër e lidhjes së kolonisë shqiptare. Fan Noli mbeti deri në fund të jetës së tij një demokrat i shquar. Ai vdiq më 13 mars 1965 në ShBA, ku ndodhen edhe sot eshtrat e tij.

Konica, miku dhe armiku më i madh i Nolit.
Një tjetër hero i Nolit brenda etikës që i nevojitej shqiptarëve, është ai që ka gjetur Konica: “Me rastin e kremtimit të Ditës së Flamurit, u poqa me shokun e vjetër, peshkop Fan Nolin, të cilin nuk e kisha parë disa vjet. Fan Noli, (njeriu që ka lojtur roll aqë të madh në lëvizjen t’onë dhe është aq i njohur munt t’i përmendet emëri pa ndonjë titull si një fytyre historike, pa hyrë në ndonjë pakësim nderimi në këtë mungesë titulli)…Heronjt’e Homerit ç’këmbejin fjalë t’ashpëra, pastaj bashkoheshin, si me parë. Sado që s’jemi si ata heronj, m’u kujtuan kur u poqa me një fytyrë me të cilën kam lëftuar aqë shumë kohë si shok, edhe pak kohë si kundërshtar”. Heroi tjetër i Homerit - rivali i Nolit, me sa duket nuk ka qenë thjesht armiku i pakthyeshëm i tij. Faik Konica - njeriu që e pa Nolin si oguri i bardhë, ka mbetur padrejtësisht deri vonë fajtori i konfliktit të të dy të mëdhenjve. Prifti i bërë për herë të parë i tillë në komunitetin që udhëhiqej nga Konica, i ngritur me kalimin e kohës në meshtar, peshkop e deri kryeministër, ishte vlerësuar “me plot gojën.. . nga shoku i tij Faiku, që mbeti gjithnjë Faik i thjeshtë me penë në dorë..” “Kabineti i Fan Nolit është më i miri që munt të bëhej;...”. Kështu e gjykon Faik Konica kabinetin e shokut dhe të bashkëpunëtorit të vet Theofanit. Ai që mbeti Faik, dhe në mërgim për gjithë jetën, edhe kur u shtruan, këtu meshë, u ngritën pallate, e që grumbulluan pasuri nga njerëz, që nuk e deshën kurrë Shqipërinë, e që as e dinin në kishte një komb të tyre, “nga tryeza ku punoi Fan Noli prift” jep vlerësimet maksimale për të.

nga **Morena** Mon Jan 11, 2010 7:34 pm

Fan S. Noli – Kolos i atdhedashurisë dhe i kulturës sonë

Nga Gjekë Gjonlekaj - Nju Jork

Njeriu përjeton disa çaste në jetë të cilat nuk shlyhen kurrë nga kujtesa. Këto momente lënë mbresa të thella që nuk harrohen kurrë.
Me 14 mars të vitit 1965, një koleg imi i Gjimnazit të Gjakovës më njoftoi heret në mëngjes për vdekjen e Fan Nolit. Ai tha se këtë njoftim e kishte dëgjuar në emisionin shqip të “Zërit të Amerikës”. Lajmin për vdekjen e Fan Nolit e përjetova si një humbje personale. Nuk e di pse. Antologjitë e letërsisë shqipe të cunguara nga cenzura botonin disa poezi, një fotografi dhe biografi të shkurtër të Fan Nolit. Ato pak poezi i mësonim përmendësh dhe në biografi shkruhej se Fan Noli jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në qytetin Boston. Fotografia e tij në antologji ishte shumë tërheqëse. Ajo figurë hyjnore menjëherë të bënte për vete. Rrobet e zeza me kollare të bardhë me kujtonin priftin e vendlindjes, Dom Simon Filipaj. Noli dhe veprimtaria e tij në Shtetet e Bashkuara zgjonte për mua një interesim të veçantë. Amerika dhe Noli përfaqësonin begatinë, diturinë dhe lirinë. Si nxënës atë kohë gëzonim disa të mira materiale nga Shtetet e Bashkuara. Disa profesorë të gjuhës dhe letërsisë shqipe nuk e përfillnin shumë cenzurën dhe flisnin për Nolin me dashuri e adhurim të posaçëm. Natyrisht, ata kërkonin që shpjegimet e tyre të mos dilnin jashtë klasës. Në atë kohë njerëzit ishin shumë besnikë.
Marsi për shqiptarë është muaj shqetësues, bile në mars janë vrarë ose kanë vdekur, shumë personalitete të shquara të kombit tonë midis tyre edhe Imzot Noli. Dyzetë vjet më parë, më 13 mars u shua si meteor në qiellin e madh të Amerikës rilindasi shqiptar i fundit. Mund të thuhet lirisht figura më poliedrike e racës arbërore. Kolos i vërtetë i atdhedashurisë dhe kulturës.
Me 2 prill të këtij viti, u nda nga kjo jetë Papa Gjon Pali i Dytë.Shtypi dhe radio-televizioni botëror e përcollën me vëmendje dhe respekt këtë mort të madh. Patëm rastin dhe morëm pjesë në atë ceremoni madhështore në Vatikan. U shkrua dhe u fol shumë për jetën dhe veprimtarinë e Papës.
Nuk e di pse, por tërë kohën mendonim kush është ai shqiptar që mund të krahasohej me Papën Gjon Palin e Dytë. Ato ditë flitej veçanërisht për figurën poliedrike të Karol Vojtilës. Të gjitha krahasimet dhe analizat tona e nxirrnin Nolin më afër Papës se asnjë personalitet tjetër shqiptar. Papa teolog, Noli teolog. Papa poliglot, Noli poliglot. Papa poet, Noli poet. Papa ekumenik, Noli ekumenik. Papa aktor, Noli aktor. Papa diplomat, Noli diplomat. Papa orator, Noli orator. Papa patriot, Noli patriot e shumë e shumë tituj të tjerë që nuk po i përmendim në këtë shënim. Edhe jetëgjatësinë e patën të njëjtë. Papa 84, Noli 83 . Të dy vepruan për të mirën kombëtare dhe pushojnë në amshim jashtë atdheut.
99 vjet më parë, arriti në Tokën e Re, në moshën 23 vjeçare njeriu që do t’i printe popullit të vet në rrugën e mundimshme të lirisë dhe pavarësisë. Ky apostull i lirisë do të punojë tërë jetën për tokën e premtuar. Hyri dhe u laurua në tempujt më të lartë të dijes në Amerikë. Bashkoi shqiptarët duke themeluar institucione pan-shqiptare, që gjatë kësaj dekade do të kremtojnë 100-vjetorin e tyre, siç janë gazeta “Dielli” dhe Kisha Ortodokse Shqiptare. Nderoi racën arbërore me aftësitë e tij kulturore më shumë se asnjë shqiptar tjetër jashtë atdheut. Punoi dhe bashkëpunoi me elitën fetare kulturore dhe politike të Amerikës dhe Evropës. Koleg klase në Harvard me babain e Presidentit John F. Kennedy. U ftua në Shtëpi të Bardhë nga Presidenti Johnson të mbante ligjeratë për Shekspirin, me rastin e 400-vjetorit të lindjes, bile Peshkopi ynë bëri edhe lutjet fetare të rastit. U takua dhe bisedoi me Presidentin Wilson për shpëtimin e Shqipërisë. Mori pjesë në konferencat më të rëndësishme ndërkombëtare për çështjen shqiptare. U shqua edhe në fushën diplomatike dhe politike. Ngriti fonde financiare me vlerë të sotme miliona dollarësh për shpëtimin e Shqipërisë. Në kohën kur po bënte këtë fushatë shkroi vargjet poetike që ishin thirrje biblike “Mbahu Nëno mos ki frikë se ke djemtë në Amerikë”. Kreu detyrat më të larta në atdhe. Themeloi Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Shkroi shqip dhe anglisht historinë e Skënderebut. Shkroi vepra të mëdha të letërsisë dhe muzikës, kryevepra këto që u komentuan nga elita botërore e kulturës. Ngriti 13 kisha ortodokse shqiptare në Amerikë. Përktheu shqip dhe anglisht libra me karakter kombëtar e fetar. Ne moshen 80-vjeçare mësoi gjuhën aramaike të Jesu Krishtit. Shkroi dhe botoi 40 vepra kulturore të fushave të ndryshme. U shqua në fushën e gazetarisë. Profesor Martin Camaj thotë se publicistika shqiptare arriti kulmin me Nolin e Konicën , mbasi sollën në gazetarinë shqiptare përvojën e shkollës amerikane. Shqipëroi vepra të mëdha të kulturës botërore. Udhëzoi dhe inkurajoi klerikët myslimanë, katolikë e bektashinj për themelimin e institucioneve të tyre fetare në Amerikë. Idenë e Monsinjor Zef Oroshit për afrimin dhe e mundësisht bashkimin e Kishës Orotodokse dhe Katolike Shqiptare e priti mirë. Por mosha nuk premtoi që kjo vepër të shkonte drejt realizimit. Nderoi të gjithë ata shqiptarë dhe të huaj që punuan për Shqipërinë. Ua njohu zotësitë dhe meritat edhe kundërshtarëve më të mëdhenj. Zhgënjimet më të mëdha i pësoi në jetën politike. Në jetën fetare shoqërore dhe kombëtare të shqiptarëve të Amerikës, Imzot Noli gëzonte respekt të jashtëzakonshëm. Shqiptaro-amerikanët e moshuar tregojne shumë për Peshkopin e tyre të dashur.. Ata thonë se Noli i paralajmëronte famullitë shiptaro-amerikane për vizita baritore dhe ata lajmin e vizitës së Uratës e prisnin me gëzim. Në meshët e Nolit merrnin pjesë të gjithë. Ai predikonte ungjillin shqip dhe anglisht. Para ose pas meshës tregonte shumë barcoleta. Besimtarët shkonin në kishë shumë të gëzuar, sepse atë ditë do të dëgjonin edhe humorin e tij të shkëlqyeshëm. Bile, për të qenë sa më origjinal, ai vetë bëhej objekt humori. Shumica e sukseseve të shqiptarëve të vjetër të Amerikës lidhën me Fan Nolin. Dukej si një patrik.
Sipas shkrimeve të shenjta, dyzet ditët dhe dyzet vjetët e vdekjes shënohen dhe kujtohen. Me sa dijmë, 40-vjetori i vdekjes së Imzot Nolit kaloi pa asnjë përkujtim serioz. Bota shqiptare brenda e jashtë atdheut e injoroi dyzetvjetorin e humbjes së këtij Mojsiu shqiptar. Shtypi shqiptar ka shkruar se atje në Evropë e këtu në Amerikë janë bërë ceremoni përkujtimesh për disa njerëz që në krahasim me Nolin nuk kanë asnjë meritë. Vitin që vjen është 100-vjetori i zbarkimit të Nolit në Tokën e Re, që për shqiptarët e Amerikës është një Kristofor Kolombo i dytë. Ata që përgatiten për të hyrë në Evropë dhe në Amerikë me ikonën e Nolit do të jenë më të besueshëm dhe më të pranueshëm. Bota e qytetëruar investon shumë për të nxjerrë në dritë personalitetet e mëdha, siç ishte Fan Noli. Ky injorim u bë për inate politike e ndoshta edhe për diçka tjetër. Të harrohet dhe lihet në terr një figurë e ndritur me permasa ndërkombëtare tregon edhe mosrespektin për Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku gjetëm shpëtimin. Dyftyrësia me Amerikën pas katastrofës së 11 shtatorit nuk do të pranohet në shoqërinë amerikane të lënduar.
Eshtë detyrë e Sinodit të Shenjtë të Shqipërisë në bashkëpunim me institucionet e tjera fetare shqiptare të fillojë procedurën e shenjtërimit të këtij prelati shqiptar. Kjo figurë gjeniale dhe e shenjtë meriton të gdhendet në Malin e Dajtit ose në Malin e Tomorrit, ashtu siç është gdhendur figura e Thomas Jeffersonit në Malin Rushmore. Në udhën tonë të gjatë dhe të errët, Noli ishte dhe mbetet për ne si një Yll Drite.
Jorgaqi: Jeta e njeriut nuk mjafton per jeten e Nolit

25 vjet nga jeta e studiuesit Nasho Jorgaqi per jeten e Nolit, e megjithate ai shprehet se nuk mjafton jeta e asnje njeriu, per te shkruar gjithcka mbi jeten e tij. Kjo veper eshte fryt i nje admirimi te studiuesit per Nolin, e duke qene pedagog per disa dekada ne universitet, pohon ai, qe nje rrethane fatlume qe vete puna shkencore m'i shtonte mundesite per te qene me prane figures se tij. 1200 faqet biografike mbajne titullin "Jeta e F.S.Nolit", e prej fare pak ditesh ndodhen ne librarite tona. Natyrisht qe ai eshte i gezuar e i lehtesuar, ndaj shprehet: "Kam ate ndjesine qe ia arrita nje qellimi, ia dola mbane vepres sime me te rendesishme te jetes. Tani kur shoh prapa, nuk me besohet qe kam pershkruar nje rruge kaq te gjate, dhe rruga gjithmone eshte me lodhje, pengesa, me kthesa e dilema, por une jam perpjekur qe t'i permbahem nordit ne kete qellim qe i vura vetes". Por te gjitha keto vijne pas udhetimeve te shumta, pas shfletimeve intensive dhe pas shkeljes te atyre vendeve ku Noli jetoi e punoi. Edhe foton e shtepise me qerpic ne te cilin lindi gjeniu, ai e ka bere me duart e tij.

Flet studiuesi me i njohur i Fan Nolit, Nasho Jorgaqi

Ju jeni studiuesi me i njohur i vepres se Nolit. Pyetja me e zakonshme qe behet ne keto raste eshte: Si ndiheni tani qe vepra mberriti ne duart e lexuesit?

Ndihem i gezuar, ndihem i lehtesuar. Kam ate ndjesine qe ia arrita nje qellimi, ia dola mbane vepres sime me te rendesishme te jetes. Tani kur shoh prapa, nuk me besohet qe kam pershkruar nje rruge kaq te gjate, dhe rruga gjithmone eshte me lodhje, me pengesa, me kthesa e dilema, por une jam perpjekur qe t'i permbahem nordit ne kete qellim qe i vura vetes.

Kur shkruajme e germojme per nje personalitet, gjithmone mundohemi te gjejme nje fill qe na lidh me te. Cili eshte filli me i forte qe ju lidh me jeten dhe vepren e Nolit?

Te gjithe njerezit ne jete perpiqen qe te kene nje model, nje shembelltyre. Ne rini shembelltyra ime ka qene Qemal Stafa, figura e nje te riu idealist perkushtuar nje kauze te madhe, sic eshte ajo e lirise dhe fryti i atij adhurimi tim per te, eshte nje biografi qe shkrova per figuren e tij. Ne moshen e metejshme, figura qendrore e adhurimit tim ishte Fan Noli. Ky qe i permasave krejt te ndryshme, jo vetem per jetegjatesi me te madhe, me nje veprimtari shume paanshme, por misheronte gjerat kryesore qe mund te pasqyroje njeriu ne jeten e tij. Frymen demokratike, aspiraten per te care perpara, dashurine e tij te madhe per kulturen, natyren artistike, boten emocionale. Gjera keto qe jane themelore ne jeten e nje njeriu, intelektuali, njeriu te dijes ne jeten e nje artisti. E kam te veshtire te them se mund te kete nje te dyte ne historine e kultures sone, si rasti i Nolit. Ishin te tera keto, qe mua ne rini, gjithmone duke u bere me i ditur, duke mesuar me shume, kuptova se ky eshte njeriu ku une duhet te mbeshtetem dhe te ndjek rrugen e tij. Ndaj iu vura Fan Nolit, por duke qene pedagog per disa dekada ne universitet, qe nje rrethane fatlume qe vete puna shkencore m'i shtonte mundesite per te qene me prane figures se tij. Nje moment kur une kthej koken pas, me vjen mire qe, kur Fan Noli vdiq, me ngarkuan mua kryeartikullin ne gazeten "Drita", pasi asaj kohe une isha i ri. Por qe atehere une fillova te mendoj seriozisht per t'i treguar edhe publikut vlerat e ketij personaliteti, dhe kjo do te vazhdonte me faza me serioze. Me pas vjen nje udhetim qe une ndermora ne fillim te viteve '80-te ne vendlindjen e tij, ne Ibrik Tepe ne Turqi, dhe qe prej ketu filloi puna ime kerkimore, hulumtuese, e cila zgjati me vite. Deri ne vitet '90-te une kisha bere kerkime, hulumtime, por keto qene te pamjaftueshme, dhe vetem pas viteve '90-te kur une shkova ne Amerike, perfundimisht arrita te kap thelbin e figures se Nolit, e rroka jeten e tij dhe e pashe ne driten e se vertetes dhe afer se vertetes, dhe u perftua ajo figure qe une e kam dhene ne kete veper.

Ne nje pasazh ne kete veper shkruhet: "Noli perngjason me heronjte e tragjedive greke"....

Noli eshte nje figure... madhore, shume komplekse, ku mbeshtillen te gjitha komponentet kryesore te njeriut, patriotit, demokratit, klerikut, dijetarit, por ai mbi te gjitha ishte nje njeri. Dhe momenti njerezor eshte gjeja me e rendesishme ne nje personalitet. Duke qene nje njeri me nje bote te madhe shpirterore, me nje mendje te gjere, me kulture te thelle, me interesa te gjera, me nje ndjeshmeri te larte. Kjo eshte njera ane, ndersa ana tjeter eshte kontradikta qe ai kishte brenda vetes. Ai i perjetonte drame, i vuante ngjarjet, rrethanat, problemet e komunitetit dhe te popullit te tij. Dramat e popullit shqiptar ishin dhe dramat e Nolit dhe ato dihet sa te mprehta e te dhembshme ishin. Ne planin personal, une do te kujtoja fjalet qe ka thene biografi i tij i pare, me nje biografi 40-50 faqe, Qerim Panariti, i cili ka thene se "Noli kishte te gjitha virtytet dhe te metat njerezore, plus ato te vetat". Une i jam permbajtur kesaj dhe jam perpjekur qe ta konkretizoj permes vepres sime.

Ju e ceket pak me pare, qe per kete veper keni udhetuar shume, por a keni mundur t'i shkelni te gjitha vendet ku jetoi e punoi Noli?

Kam qene pothuajse ne te gjitha vendet. Ketu ben perjashtim Egjypti, pasi kam shkuar ne Turqi, Greqi, Rumani, Bullgari, Itali, Zvicer dhe mbi te gjitha ne Amerike, ku ai jetoi 50 vitet te jetes se tij. Vetem pasi i kam shkelur me kembe, pasi kam thithur ajrin qe ka thithur ai, sidomos ne Amerike, e kam kuptuar, e kam prekur me dore, kam pasur ndjesine gati fizike te Nolit.

Biografia shkruhet kronologjikisht, por a ka risqe kjo menyre e te shkruari, pasi gjerat me te rendesishme nuk shkruhen e nuk thuhen qe ne fillim?

Po biografia ka si parim baze kronologjine. Skeleti eshte i tille, dhe une i jam permbajtur ne kronologjine e jetes se Nolit kesaj kronologjie dhe me pas jam munduar qe ta mbush. Mund te them me plot gojen, qe vepra ime eshte ngritur mbi nje baze te pasur dokumentare, dhe gjithcka qe eshte thene aty, eshte mbeshtetur ne burime autentike, arkive, te shtypit, doreshkrimet e tij dhe pohimet e tij vetjake, te bashkekohesve, te afermve, te literatures historike. Ndaj edhe karakteri dokumentar qe ka vepra, eshte garancia e vertetesise se kesaj biografie.

Ne 1200 faqe veper flitet per Nolin ne te gjithe dimensionet e tij. Por ne pak rreshta, cilat do te ishin vlerat e Nolit si njeri dhe si krijues?

Noli eshte nje personalitet qe te mahnit me polivalencen e tij krijuese. Jo me kot thuhet se ai ishte nje gjeni. Ne keto 15 vjetet e fundit, kjo fjale eshte zhvleftesuar. Saqe tronditet njeriu kur degjon se kjo i mvishet figurave qe padyshim kane vlera, por qe nuk arrijne ne kufijte e gjenialitetit. Ndofta Noli eshte figura qe i shkon ky epitet, duke lene menjane edhe adhurimin qe kemi per te, por duke qene racional. Ai kishte inteligjence dhe mendje te madhe, fqinjeronte me gjithcka njerezore, dhe ne blloqet e tij personale te viteve '40-te shikon formula qe lidheshin me energjine atomike dhe per televizionin. Ai bashkejetonte shpirterisht, menderisht me vlerat e antikitetit greko-romak. Ai ndihej i lishur shpirterisht dhe ushqehej vazhdimisht me Rilindjen. Celesi i te gjitha ketyre lidhjeve te gjithanshme, ishte se Noli ishte zoterues shume i mire i 15 gjuheve, qe i jepte mundesi te hapte shume dyer te dijes dhe kultures boterore. Asgje njerezore nuk ishte e huaj per te. Eshte fat i madh per nje popull te vogel, qe ka nxjerre prej vetes nje njeri si ai, dhe patriotizmi i shkalles me te larte per mua qendron ketu: edhe pse i takonte nje populli te vogel, te varfer e te roberuar, te prapambetur, por patriot dhe me vlera te medha shpirterore. Ai nuk pranoi kurre qe te adoptohej ne kultura te tjera, ai i qendroi deri ne fund besnik rrenjeve te tij. E kur i thoshnin me shaka sesi i duron shqiptaret, ai pergjigjej: "Me ka zene shqipja".

Albumi fotografik qe shoqeron 2 vellimet eshte shume i pasur. Sa e veshtire qe per t'i siguruar keto foto?

Para se te botoja kete veper, une kam botuar qe para 2 vjetesh nje album per te, me rreth 200 fotografi. Imazhet ne te jane gershetuar edhe me tekste te Nolit apo cfare kane thene te tjere per te. Duke qene se ajo i parapriu kesaj vepre, pjesen me te madhe te fotografive une i kam marre prej tij. Ne nje veper biografike, imazhi eshte nje pjese shume e rendesishme perberese, dhe eshte ne natyren e njeriut, qe kur lexon nje biografi do ta shohe ate te shprehur ne imazhe, dhe kjo me ka ndihmuar ne kerkime dhe kam pasur ndihmen bujare te njerezve te tij.

E para ne album eshte shtepia ku ka lindur, ne Ibrik Tepe. Jam kurioze te di per te, eshte fotografi e vjeter apo e afert me ne ne kohe?

Kur kam shkuar, kam shkelur ne ate vend, kam fotografuar, nuk kam dashur ta besoj. Kjo ne fillim te viteve '80-te, ndersa ne fund te ketyre viteve pata fatin te njihem me njerezit e tij. Kontakti me ta me beri te prek gati Nolin, e kur niperit e tij flisnin shqip me ngazelleu shume. Aty kuptova qe qe me te vertete shtepia e tij, e cila ishte e ndertuar me mur qerpici, por kish qendruar ne kembe.

Pas ketyre 25 vjetesh germim, hulumtim, mendoni se ju ka mbetur gje pa zbuluar nga jeta e Nolit, apo e keni shteruar?

Padyshim qe kane mbetur, dhe per kete jam plotesisht i sigurt e kam pengje. E them pa asnje lloj druajtje, por nje jete njeriu nuk mjafton per te shkruar jeten e Nolit. Por jam optimist qe brezi i ri dhe ata qe do vijne, do ta shfrytezojne vepren time si nje trampoline dhe baze per t'u cuar me tej. Jeta dhe vepra e tij eshte nje miniere, qe po te kerkosh, do te zbulosh, dhe koha eshte e pameshirshme, shume e eger dhe metodat e reja te studiuesit do te sherbejne per te zbuluar edhe me boten noliane. I lumtur ai popull qe nxjerr njerez si Fan Noli dhe une do ta quaja ne fat qe ne kemi nje nga shembujt madhore per brezat e rinj, si nje udherrefyes ne jeten e tyre. Duhet kuptuar edhe nje e vertete universale, qe edhe Noli ishte njeri, e si i tille kishte te meta dhe s'duhet te trembemi nga te metat dhe dobesite.

Bisedoi Anisa YMERI - Korrieri

nga **Morena** Mon Jan 11, 2010 7:35 pm

KALEIDOSKOPI I NOLIT, RINGJALLJA E NJE JETE.

Duke shkruar per Fan Nolin, Nasho Jorgaqi te kujton nje skulptor antik qe skalit nje nga relievet me te rendesishme per nje Parthenon te kujteses shqiptare. Personalitetet e nje kombi, dihet, nuk ka asnje sekret, asnje padrejtesi absurde, jane te vdekshem fizikisht. Homeri perdorte emertimin "vdeketar" per njerezit.

Por nuk harronte t'i mbiquante shpesh edhe si "vdeketare hyjnore". Fizikisht, je i kufizuar. Shpirterisht, mund te mos harrohesh. Pa dyshim, qe ketu veprom perjashtimi i madh. Jo te gjithe, nuk duhet te harrohen, por eshte krejtesisht e drejte qe te tjetert edhe te harrohen. Kjo ka lindur nje dileme te madhe te njerezimit: Nese njerezit e medhenj, nuk harrohen, atehere si do te percillen tek pasardhesit jeta e tyre e dikurshme, ne forme miti apo me nje mundesi te afrimit autentik? Mitizimi ka qene gjithmone nje modul. Apologjia ka qene gjithmone nje konceptim.

Saktesia akribike, eshte nje ide me e sakte. Keshtu ka lindur shkolla historike, disa menyra shkrimore per figurat e medha. Modeli i Plutarkut, ka patur nje sukses te hatashem. Ky model funksionon ende edhe sot. Biografite plebiciste, bazohen mbi dialektiken. Ato jane te veshtira, por jo te pamundura. Por kufiri midis historise dhe letersise, perhere eshte i brishte.

Si duhet vepruar? Andre Morua, Karlaiti, Emil Ludvigu dhe Stefan Zvajgu, kane hapur hulli te mrekullueshme, ata kane krijuar nje kujtese te specializuar. Gjithmone te bazuar ne krahasueshmerine, vendosjen e figurave ne nje kostelacion. Tradita shqiptare, e rikthimit te kujteses, ka shembelltyra te mrekullueshme. Do te kujtoja ketu bemen titanike shkrimore te Marin Barletit per Gjergj Kastriot Skenderbeun.

Mund te thuhet se mprehja e penes barletiane, beri qe te mos ndryshket shpata kastriotase. Nje koncept me kriticist ka patur Frang Bardhi i cili kerkon ta shpetoje fjalen "apologji" nga retorika, me nje metode kriticiste, moderne, si ajo e Montenjit, ai mbron shqiptaresine e Skenderbeut, rrezon mitet e falsifikimit. Keshtu, tradita letrare shqiptare vjen inkadeshente nga fundi i Mesjetes. Nese nuk do te ishin keto kryevepra, kujtesa do te ishte me e zbehte per ne shqiptaret.

Por kjo hulli, eshte teper e kushtueshme, vetemohuese, duket sikur nje autor i kushtohet te tjereve, egocentrizmi i autorit, zhduket plotesisht. Megjithate, ketu kemi te bejme me nje mrekulli humaniste, qe duhet ripetrerire. Te shkrush nje liber jete, per nje personalitet te kultures dhe te historise, do te thote te jesh teper i qarte me ate qe ben, jo vetem te kuptosh, por edhe te reflektosh. Keshtu, fisnikerimi behet i dyfishte, per tjetrin dhe per veten. Keto rreshta jane nje paradhome kuptimore per te folur per jeten dhe vepren e patriarkut te kultures shqiptare, Fan Noli.

***
Miku im i kahershem, shkrimtari, perkthyesi dhe studiuesi i paepur, Nasho Jorgaqi, punoi me nje zell benediktian per 20 vjet (1985 2005), per te perfunduar dhe botuar librin me dy vellime kushtuar Fan Nolit prej afro 1200 faqesh. Duket si nje ecje kunder rrymes, Jorgaqi na grish per te lexuar, ose per te rilexuar. Vullneti i tij, nuk plasaritet, qellimi i tij eshte i pathyeshem. Ai ringjall ne nje shtrat shkencor konceptual, jeten e Fan Nolit. Mund te klasifikohet si nje biografi, sui generis.

Mund te ishte shkruar edhe ne nje menyre tjeter, sipas llojit centaur. Po te shihet me kujdes, bigrafia e nje jete, buron nga bibliografia, ne ato kushte te brendshme, percaktuese horizontahapese, krijuese, sqae ne per nje invers te mrekullueshem mund te themi te sigurte dhe te perkore se eshte bibliografia ajo qe ka percaktuar biografine. Biologjikisht, te gjithe kane nje biografi.

Ne optiken kulturore, jo te gjithe e kane nje bibliografi. Ajo qe duket, e bere nga njeriu (raporti i shkak pasojes), eshte ne te vertete, ne nje pikepamje me te thelle dhe me dialektike, ajo qe e ben vete njeriun. Eshte vepra qe e krijon autorin. Kjo nuk eshte nje e vertete ezoterike, por nje e vertete substanciale. Vepra e Nolit e ka bere perfundimisht, e ka monumentalizuar jeten e Nolit.

***
Para 10 ditesh, Nasho Jorgaqi me dhuroi kete liber te rende. Une u gezova sinqerisht, jo thjesht per kete opus te jetes se mikut tim. Me shume sesa nje pune vetjake, ky liber eshte nje gjest i madh moral, kulturologjik, shkencor dhe atdhetar i patjetersueshem. Me duket, mos te me qortoje askush spekpticizmin tim, se ne kohen e sotme, plot paradokse te pakuptimta, plot retorika te neveritshme te politikanizuara, ky gjest eshte nje gjest i rralle, por aspak i vetmuar.

Duke shkruar biografine e Fan Nolit, me nje perkushtim kaq te cuditshem, Nasho Jorgaqi te kujton nje skulptor antik qe skalit nje nga relievet me te rendesishme per nje Parthenon te kujteses shqiptare. Ai meriton cdo pergezim, por jo fjale rituale dhe hipokrite. Ai ka punuar si askush, ka krijuar keshtu ate qe mund ta benin, ose duhet ta benin institute te tera. Keshtu, biografia e Nasho Jorgaqit eshte nderthurur me biografine (per cudi post mortum), te Fan Nolit.

Jorgaqi ka udhetuar mbi qytezen e lindjes se Fan Nolit, ne Ibrik Tepe, ka vizituar te gjitha stacionet biografike nga Azia, ne Europe dhe ne Amerike, deri tek varri i Nolit. Eshte njesoj si teknika, qe njihet mire nga kineastet e rikthimit mbrapsht te nje filmi qe tregon nje shperthim te madh, deri ne cakun nismetar. Kjo ka qene magjia e kerkimit, mekanizmi mendor, dashuria dhe perkorja e habitshme e Jorgaqit per Nolin.

***
Liber i hollesishem, pothuaj kalendarik. Noli jetoi relativisht gjate. Eshte e vetekuptueshme se aventura e tij e jetes, eshte e gjate. Duke patur nje jete patriarku, ai ishte i shumefishte. Besoj se metafora e nje kaleidoskopi te Nolit, nuk eshte thjesht e shpikur, as e fishekzjarreshme. Ky kaleidoskopi gjigand, leviz ne hapesira kontinentesh, vertitet ne gjenezat e koherave, kapercen kufijte e epokave, krijon aliazhe te cuditshme te historise dhe te artit, te teologjise dhe shkences, te filozofise dhe te politikes. Ky kaleidoskopi tashme paraqitet perpara nesh. Nukm eshte thjesht hipnotizues. Na dlireson pafundesisht.

***
"Habent sua fata libelli" (Librat kane fatin e vet).
Kjo dihet nga te gjithe. Fati i nje libri per Nolin, lidhet me rezerven e pafundesise qe ka ne dispozicion emri i Nolit per ardhmerine. Keshtu mbijeton nje kujtim madheshtor i historise. Keshtu skalitet nje monade shpirterore. Dikur, Ovidi tek "Metamorfozat" Kenga 10, Vargu 252, ka thene: "Arti maskohet ne saje te vete artit". Ne Mesjete mendohej qe jeta e njeriut te madh, eshte nje "Imitatio Dei" (Nen hijen e JHVH). Por jeta e nje njeriu, percaktohet nga koeficenti i socialitetit te tij. Jo vetem me kohen kur jeton, apo me kohen kur vdes, por sidomos me kohen kur mbijeton.

***
Libri i Jorgaqit, eshte nje menyre e nderthurur te shkruari. Se pari, burimologjia, menyra e krahasueshmerise se fakteve dhe subjekteve, eshte modelore. Duket sikur ai ka lexuar gjithcka qe ka botuar Noli apo kane botuar te tjeret per te. Njekohesisht, ai ka shfrytezuar kujtime, opinione dhe teza kundershtore, nuk ka metuar t'i permende te gjitha referencat, pa patur kompleksin e "horrible dictu" (e tmerrshme ta thuash).

Keshtu, ai eshte cliruar nga te gjitha kufizimet per te thene te verteten. Ai e larteson Fan Nolin si nje kampion te vetedijes. Vete Fan noli ka shkruar nje autobiografi te tij. Nje gje te tille, e ka bere edhe De Rada. Konica e refuzoi gjithmone nje veprim te tille. Migjenit as nuk i shkoi ne mendje nje ide e tille. Fan Noli nuk ishte i pandikuar ne kete rrafsh pa autobiogafite e Shen Agustinit apo te Blez Paskalit. Vete Fan Noli shkroi dy kryevepra te hatashme.

Ate per Gjergj Kastriot Skenderbeun dhe ate per Bethovenin dhe Revolucionin Francez. Pa harruar te shkruaje edhe per historine e Kishes autoqefale Shqiptare. Mund te them qe edhe shkrimet e shkurtra per Monteverdin, Profetit Muhamed, Makiavelin etj, nuk bejne gje tjeter vecse riperterijne hulline panteokine te kujteses te njerezimit dhe te Shqiperise.

Nga ky aspekt, Fan Noli eshte teper i plleshem, ftillezues, frymezues, ai te jep nje lende te gatshme, jo thjesht nje mineral te papunuar, por floririn e nxjerr nga ky mineral. Te gjitha keto, e kane ndihmuar Nasho Jorgaqin. Ne te vertete, libri i Nasho Jorgaqit, eshte nje shumesi monografish. Eshte i hollesishem, dhe vepra kampione e nje disipline studimore qe une do ta quaja "Noliologjia". Sepse ka patur dhe ka shume "Noliologe". Ne te ardhmen, do te lindin me teper. Ajo qe eshte shterruese, nuk eshte asnjehere e tille.

***
Fan Noli ka vdekur ne marsin e vitit 1965. Une isha ne shkollen e mesme, ne Durres. Ne kishen e lagjes sime, u be mesha e vdekjes se tij. Erdhi nga Amerika nje peshkop u shkurter, ai beri ceremonine e meshes dhe une i nemitur, ndiqja gjithcka. E njihja Nolin si poet, por m'u desh nje jete e tere, per ta studiuar. Ne kete studim te jetes, me kane ndihmuar shume te gjitha shkrimet qe jane bere per te, por kenaqesia me e madhe rreth ketij subjekti kane qene bisedat me Eqrem Cabejn (ai shkroi essene me te mrekullueshme qe mund te shkruhet ndonjehere per Nolin), me Aleks Buden, me Odise Paskalin, Dhimiter Shuteriqin dhe vetekuptohet me Nasho Jorgaqin. Gati 30 vjet me pare, gjate nje udhetimi ne Erseke, se bashku me te paepurin dhe diturakun Skender Luarasi, kam shkuar ne fshatin e quajtur Qyteza. Jemi ngjitur me kembe ne pjerresite e gjelberuara dhe aty Luarasi me tregoi nje shtepi te rrenuar, prane te ciles ishte akoma nje kumbull shekullore. "Kjo eshte shtepia e te pareve te Fan Nolit" me tha Skender Luarasi. Shkova te kumbulla e mocme dhe keputa nje degez. Ky dru i cuditshem duhet te jete akoma. ai merton te jete po aq i famshem, sa fiku legjendar ku princi Buda perjetoi Nirvanen. Fan Noli lindi ne Ibrik Tepe, ne nje oaz shqiptaresh mijera kilometra larg Shqiperise. Eshte nje sekret i brenshem i kombit shqiptar qe pikerisht nga kjo pike e larget gjeografike, lindi nje nga njerezit me te medhenj shqiptare te te gjitha koherave. po a lindi vertet ne Ibrik Tepe? Fizikisht, formalisht, po. Gjithmone nuk mund te harroj nje thenie te poetit gjenial francez te shekullit te kaluar, nobelistit Sent Xhon Pers. Kur nazistet pushtuan Francen, ai vendosi te largohet nga Franca. Ne nje nga pikat doganore te nje shteti tjeter, kur po e pyesnin per formalitetet, per emrin, atesine etj, pyetjes "ku ke lindur?", ai iu pergjigj: "Ku kam lindur? Ne gjuhen frenge!". Mitra qe e lindi Fan Nolin, eshte gjuha shqipe.

***
Fan Noli i ka perjetuar te gjitha, lavdine dhe mohimin. Mbi te jane zgjatur thonj te mprehte per ta cjerre. E kane akuzuar, i kane hedhur balte te perzishme. E kane mohuar, kinse e kane rrezuar. Po a nuk ka ndodhur keshtu edhe me Skenderbeun, me Naim Frasherin, me Konicen apo edhe me Migjenin? Perse duhet te trishtohemi nga kjo gje? Ndoshta kjo eshte nje nga format sekrete te mrekullise, nje nga menyrat biblike te afirmimit. A nuk ndodhi keshtu edhe me Jezu Krishtin qe e kryqezuan?

***
Migjeni ne shtratin e vdekjes, la pa perfunduar leximin e nje biografie per Geten, te Emil Ludvikut. Ky motiv nuk eshte i rastesishem. Fan Noli kishte vetem nje mbreteri ne castet e fundit: ate te librave. I cuditshem dhe i paharruar do te mbetet studimi i tij per ungjijte sinoptike, nje subjekt ky i kristologjise historike.

I paperballueshem per studiuesit do te mbetet libri i tij per Krishtin si poet, i parabolave poetike ne gjuhen aramaike. Ai la shenime te pafundme edhe per prehistorine e gjuheve. Ai guxoi me teper, beri nje perkthim alternativ ne anglisht te Bibles, duke treguar se versioni zyrtar anglez i Bibles se Xhejmsit mbret, kishte pasaktesira. Mendja e tij universale, perhapej nga te kater anet. Dhe pikerisht, ne kete cakt, kinse erdhi vdekja, per te mbyllur numrat e kalendarit te tij fizik. Te gjitha keto me kujtohen ndersa po lexoj librin kushtruar Fan Nolit.

***
Por ka nuanca, ndjesira shume te holla qe nuk mund te regjistrohen ndonjehere dhe saktesisht. Ato kinse nuk jane te shkruara. Ato jane nje konceptualitet pa shkrim. Kete gje e ka kuptuat deri me sot vetem nje njeri sic duhet, vellai dioskur i Fan Nolit, mesuesi prijetar i tij, Faik Konica. Nder te paktet me nje gen gjeniu.

Ai ka shkruar:
"Heronjte e Homerit shkembenin fjale te ashpra. Pastaj bashkoheshin si me pare. Sado qe nuk jemi si ata heronj, m'u kujtuan kur u poqa me nje fytyre me te cilin kam luftuar aq shume kohe si shok, edhe pak kohe si kundershtar. Me Fan Nolin, merrem kurdohere vesh me lehte, se flasim nje gjuhe: Kuptohemi kur themi se njeriu qe shkroi muziken e Don Giovanit, beri nje pune me te madhe se njeriu qe shpiku telefonin, ose kur themi se Parthenoni edhe Taxh Mahalli, jane monumentet me te medha se kulla e Eifelit, e cila eshte nje mije kembe e larte. Fan Noli nga kultura, nga mendesia dhe nga karakteri i tij, me kujton shpesh kishtaret e Perlindjes Italiane".

***
Jete faustiane, jete titanike! Po dobesite njerezore? Po paradokset? Po vuajtjet shpirterore te pafundme? Po kelthitja e vetmise? Nuk u martua, iu nenshtrua celebatit. Por nese do te ishte martuar, c'ndjenja te plotfuqishme do te kishte ndjere? Apo zhgenjime? Kush e di boten e fshehte sekrete te Fan Nolit? Kush e di laboratorin e tij, alkimine e paimitueshme te krijimit? Keto gjera asnje biografi, sado madheshtore nuk mund t'i thote dot.

Cdo biografi, eshte vetem nje paraqitje, e hollesishme, e dobishme, por jo e gjitheperfshirshme. Do te kishim nje totalitet, por kjo gje eshte e pamundur. Persosmeria eshte nje mit, duhet te synojme vetem ate qe mundemi te bejme. kaleidoskopi i Fan Nolit, nuk mund te ndaloje levizjen. Ajo eshte nje levizje si e te gjitha qenieve, te vockla dhe kozmike. Por ajo nuk eshte nje perfectum mobile. Emri i Fan Nolit e fuqizon kombin shqiptar. Keshtu, ky emer eshte nje nevoje jetike per vete mbijetesen e kombit. AMEN!

Nga dr. Moikom Zeqo - Koha Jone