Tri Letra Personale mes Konicës dhe Nolit

Për
shumë vite kanë qenë miq të afërt. Mes tyre kishte shum ë afri në fushë
intelektuale, publicistike dhe atdhetare. Por s’mund ta dimë deri në
fund cilat ishin themelet e kësaj miqësie. Një pjesë të vogël nga bota
e komunikimit të tyre mund ta zbulojmë përmes tri letrave me shënimin e
vijëzuar “Personale” që Faik Konica ia nis Fan Nolit në harkun kohor të
3 viteve (1921, 1922, 1923). Këto tri letra gjenden në fondin personal
të Fan Nolit në Arkivin Qëndror të Shtetit dhe përfaqësojnë mbase më
qartë mendimet dhe pozicionet e tyre në trazirën e pafund intelektuale
të kësaj periudhe.

Në Amerikë “Vatra” kishte probleme, kryesisht
financiare. Personazhe të njohur po ushtronin influencën e tyre dhe po
fitonin terren, gjë e cila dy personazheve tona nuk u pëlqente. Mbase
vetëm pak vite më parë, apo më pas, me këto personazhe bashkëpunonin,
lidhnin aleanca, miqësoheshin. E tillë ishte koha. Siç ka ndodhur
gjithherë me shqipatrët. Herë miq, herë kundërshtarë. Bashkëkohës e
mbështetës të njëri-tjetrit, përqafues të të njëjtës ide, e befas
ziliqarë, shpotitës, në luftë penash të vazhdueshme. Herë bisedonin për
art e letërsi, për të ardhmen e vendin të tyre, e herë po të njëjtët
personazhe me nota të theksuara shprehnin ambicjen për pushtet, njohje,
terren intelektual. Pikërisht në këtë periudhë, kur një grup i
konsiderueshëm intelektualësh ishin baza e mendimit dhe diplomacisë
shqiptare, dy prej figurave më interesante Faik Konica dhe Fan Noli, po
shënonin një pjesë të historisë së kësaj periudhe ende të mjergullt.


Janë takuar për herë të parë në Amerikë, kur
Konica sapo kishte lënë pas një pjesë të jetës dhe veprimtarisë së tij.
Për 12 vjet rresht, nga 1897-1909 kishte drejtuar në Londër revistën
“Albania”, revistë politiko-kulturore dhe letrare, që u bë organi më i
rëndësishëm e më me autoritet i Rilindjes shqiptare.


Por në Amerikë e priste një pjesë tjetër e
karrierës së tij intelektuale e atdhetare. I ftuar nga shqiptarët që
jetonin e punonin në SHBA ai mbërriti atje dhe drejtoi gazetën “Dielli”
dhe më pas “Trumpeta e Krujës”. Me themelimin e Federatës “Vatra”, më
1912 ai u zgjodh sekretar i përgjithshëm i saj. E prej këtij momenti,
njohjet dhe afritë me Fan Nolin do të vinin duke u theksuar. Faik
Konica dhe Fan Noli, janë shfaqur së bashku publikisht e të bashkuar
rreth të njëjtës ide në Londër për mbrojtjen e çështjes kombëtare në
Konferencën e Ambasadorëve.
Por, kthehemi tek tri letrat personale.


E para mban datën 30 shtator 1921. Letrën e
shkruan nga Bostoni. Në këtë periudhë duket, Noli Nuk ishte në Boston.
Ngjarjet lidhen më federatën “Vatra” dhe komunitetin e shqiptarëve në
Amerikë. Personazhet që sulmon janë Mid’hat Frashëri dhe Anastas
Pandelia. Kpmica flet për influencën e Nolit që po shkon drejt zeros
falë punës së këtyre personazhëve. Përmend edhe shuma të mëdha në
dollarë të keqpërdorura prej tyre, madej ai akuzon Pandelinë se i ka
vjedhur, dhe e ka boshatisur kasën e një shoqërie shqiptaro-amerikane.
Letra
e dytë mban datën 10 gusht 1922. Sërish në Boston. Personazhet që
përmend në këtë letër janë Ahmet Zogu dhe Hysen Vrioni, të cilët Konica
i cilëson “një nepërkë si Ahmeti” dhe “një glasë si Hysen Vrioni”. Nga
ç’shkruan Konica në këtë letër, Fan Noli çuditërisht në këtë periudhë
po mundohej të bënte aleancë me të dy këto personazhe. S’dihen qartë
dhe deri ën fund arsyet e tij, por këtë fakt ai ia ka përmendur Konicës
në nëj letër tjetër personale.


Më tej në këtë letër Konica flet dhe për një
qeverisje, ku Noli mund të kishte portofolin e punëve të jashtme. Në
rast se do të ndodhte kjo Konica i propozon ambasadorët e duhur në
vende të rëndësishme si Itali, Greqi, Serbi, Rumani, etj.
Më tej një post skriptum, ku përmend një porosi për çeqe në dollarë që Konica ia ka dërguar Nolit.


Letra e tretë është disi më e qetë. Ai shpreh
keqardhjen për mjerimin që i ka pushtuar familjen e Nolit tri motrat
dhe vëllanë e tij në Thrakë dhe i propozon që ata të vijnë në Shqipëri.
Po ashtu në këtë letër ai i shkruan dhe për babain e një shqiptari të
Amerikës, At Vangjel Lubonja nga Korça. Konica i kërkon ndihmë Nolit,
që At Vangjel Lubonja të mund të shkojë në Amerikë madje edhe t’i
sigurojë një pasaportë.
Letërkëmbimet e tyre vijojnë edhe më tej. Ka
dhjetra letra që ruhen në fondet personale të AQSH-së. Por me
nënshkrimin personale, në fondin e Nolit posedohen vetëm këto tri
letra, shkruar nga Konica. Botimi dhe publikimi i plotë i tyre do të
ndihmonte shumë në zbardhejen reale të kësaj periudhe ku nga viti në
vit historia e Shqipërisë njihte ngjarje e personazhe nga më
kontradiktorët.

Letra nr.1
Personale
Boston 18, Mass.
Më 30 të vjeshtës së parë 1921

I dashur mik,
Erdha këtu me 22 të muajit dhe u
prita në një mënyrë shumë të bukur nga shqipëtarët. Personalisht jam i
kënaqur së gjithash. Për fat të zi punët e “Vatrës” i gjeta fort të
ngatërruara. Në kasë, as një pesësh, deficit, borxhe, - kasa e qeverisë
e hapur, dhe huaja kombëtare e cënuar!
Po s’mund të bëjin edhe
ndryshe; edhe unë u jap të drejtë zyrtarëve të shkuar që muarnë këtë
masë, se ndryshe “Dielli” do të pushonte dhe gjithë “çështja” do të
vuante nga kjo katastrofë.


Anastas Pandelia me Midhat Frashërin edhe me ca
të tjerë kanë punuar këtu me aqë dinakëri sa influenca juaj është
pakësuar gjer në zero. Anastasi u nis për në Shqipëri duke marrë edhe
kasën e një shoqërie tregtare “albanno-amerikane” që është “themeluar”
këtu për “lidhje ekonomike” t’Amerikës me Shqipërinë. Natyrisht gjithë
puna është një eskrokëri që nga nisja e gjer në funt. President i
shoqërisë është Fred Williamsi, i cili s’ka kuptuar se ç’bëhet, edhe
nënë-presidenti Mehmeti me Midhatin, - im vëlla duke qenë natyrisht një
viktimë.
Më vjen keq për ca djem të mirë që kanë vënë paratë e tyre
në një punë aq sheshit pa themel. Kapitali i shoqërisë qenka 50 000
dollarë, nga të cilat gjer tani u prishnë në “misione” për “studime” 10
000. Thuhet se të 40 000 që mbetën i mori Anastas Pandelia duke ikur.
Vallë a ka ndonjë gjykatës në Shqipëri?
Do të rri edhe ca ditë në Boston; pastaj do të dal “fshatrave”.
Juaji me besë, Faik Konitza


Letra nr. 2
Personale
10 gusht, 1922

I dashur mik,
Të tri letrat personale që më
dërguat, i këndova me interes. Konfesoj se të funtmen nuk e mora vesh
fare, - se me letrat zyrtare që vejin “crescendo” në dënim të regimit
të sotëm, na kishit gatitur me një elimax fare të ndryshmë. S’më duket
urtësi shumë e madhe që të bëni aliancë me një nepërkë si Ahmeti ose me
një glasë si Hysen Vrioni. Po duhet të jetë atje njeriu që të gjykojë
mirë. Ndoshta është rezik që të vejë nga keq në më keq në qoftëse nuk
intervenoni. Ahere munt të keni të drejtë të trazoheni. Po mejtoni
mirë; se po të falirni dhe këtë radhë, mos prisni më asnjë sener nga
Amerika. Në dyshoni pyetni Bitinekun ç’ “fight” kam bërë që të mos ju
pritet roga.


Kemi të bëjëmë me armiq pa skrupulla që
s’mprapsen nga as një fantazi çpifarake, dhe miqtë tanë janë të vakët;
të nxehtët janë një pakicë.
Ju porosit Albert Ghikën si ministër në
Paris, në qoftë se merrni çantën e punëve të jashtme. Është i vetmi për
atë vend se s’përton të dëgjojë e të thotë gjepura, dhe ka shumë miq në
botë politike dhe në shoqëri të Parisit. Kol Martinaj është i mirë për
Bukuresht. Pandeli Evangheli për Belgrad. Kost Boshnjaku si charge
d’affaire n’Athinë, Anton Çakua si ministër në Romë. – (princ Ghikës
munt t’jipen kartëra naturalizimi si Mirdatseh-it, Ghilord-it, Tocc-it,
etj).
Juaji me besë Faik Konitza
p.s.
E tepër të ju shpjegoj
se me që i doni çekët në dollarë, e vetmja udhë ish t’i bëjim të
paguarshme në Neë York. Por s’do të gjeni ndonji pengim.


Letra nr. 3
Personale
16 mars 1923
I dashur Mik,
Ju
falemnderit për fjalët e bukura me të cilën më mprojtët në “Parlament”:
është një fjalë klasike nga forma dhe nga brenda e përmbledhur.
Më
vjen keq për mjerimin që i çkuli nga vatrat e tyre motrat tuaja dhe
vëllanë. Më duket se më e mira është të vijnë në Shqipëri, se edhe në u
kthefshin në Thrakë, s’ka dyshim se pas ca kohe do t’shtrëngohen prapë
të çvendosen.
Një shqiptar i mirë nga të Bostonit dëshëron të sjellë
në Amerikë t’anë At Vangjel Lubonjën, që ron tani në Korçë. Që të mos
gjejë pengime nga Immigration Office-i ju lutem t’i jipni një porosi
inglisht nga ana juaj, që të hyjë këtu si misionar. Jam i bindur që jo
vetëm nuk do të pendoheni, po mund të dilni edhe i fituar, se padyshim
At Vangjel Lubonja do t’përkrahë lëvizjen kishtare t’uaj në Amerikë.
Kthehem përsëri në punë të vëllait dhe motrave t’uaja. Rizgjedhja ime
si kryetar i “Vatrës” duket e siguruar, dhe do të bëj të pamundurën që
të ju votohet përsëri një shumë për vitin 1923-4.
Juaji me besë Faik Konitza
p.s.
Adresa e At Vangjel Lubonjës është në Korçë. Në është e mundur lehtësojini edhe të nxjerrët e një pashaporti.

Marre nga : Revista Mapo