Muzika klasike Shqiptare

nga Vizitor Fri Apr 24, 2009 1:28 pm

Palok Kurti (1860 – 1920) krijoi “Marshin e Bashkimit Shqiptar” ne 1878. Kjo ishte ne nje kohe kur muzika klasike shqiptare kishte akoma nje rruge te gjate perpara. Kurti ishte nje muzikant amator, kengetar, instrumentist dhe kompozitor i mbrujtur me muziken popullore te qytetit te tij, Shkodren. Muzika klasike shqiptare nisi hapat e para te saj drejt profesionalizmit, gjate dekades se dyte te shek te 20.

Iniciatori kryesor i saj ishte prifti franceskan Martin Gjoka (1890 – 1940). Ai ishte i pari qe kompozoi muzike klasike ne Shqiperi ne zhanre te ndryshme. Duke ndjekur traditen e kompozitoreve si Bach dhe Handel, Gjoka kompozoi muzike polifonike dhe korale, si dhe la te paperfunduar nje sinfoni. Per shkak te mungeses se institucioneve muzikore apo nje sistemi professional per muziken klasike, veprat e tij mbeten te izoluara. Ato u luajten vetem nga instrumentist amator dhe u degjuan ne rrethe te ngushta shoqerore.

Megjithate fale punes se Gjokes dhe muzikanteve te tjere te asaj kohe, Shkodra u be qendra me e rendesishme e jetes muzikore ne Shqiperi, gjate periudhes midis dy lufterave boterore e sidomos pas luftes se dyte. Aty u formua orkestra e pare dhe grupet korale. Keto veprimtari me vone u perhapen dhe ne qytete te tjera si Korca. Si rrjedhim, Shkodra u be qendra e edukimit te disa prej perfaqsuesve me te shquar te gjenerates se pare te kompozitoreve per periudhen e dyte te 1900.

Preng Jakova (1917-1969) studioi per clarinet ne Konservatorin "Santa Cecilia" te Romes, kryesisht shkruajti muzike vokale. Me operat e tij "Mrika" (1958) dhe me pas "Skenderbeu" (1968), ai eshte bere i njohur si themeluesi i operes ne Shqiperi. Si kompozitor me nje shpirt lirik, ai kompozoi nen influencen e tradites se operes italiane te shekullit te 19. Ai perdori stilin belcanto, te nderthurur me intonacione te muzikes se kengeve dhe valleve shqiptare.

Nuk ka asnje dyshim qe kompozitori me i njohur ne Shqiperi eshte Çesk Zadeja (1927-1997), gjithashtu i lindur dhe rritur ne Shkoder, i cilesuar gjithashtu si ‘babai i muzikes klasike shqiptare’. Zadeja mbaroi shkollen per kompozim ne Konservatorin "P.I. Tchaikovsky" ne Moske dhe qe prej 1956 deri ne fund te jetes se tij, ai e zhvilloi aktivitetin e tij artistik ne Tirane. Ai ishte nje prej themeluesve te Konservatorit te Muzikes, Teatrit te Operas dhe Baletit, dhe Ansamblit te Kengeve dhe Valleve. Gjithashtu i rendesishem eshte kontributi i tij ne themelimin e Institutit te Larte te Arteve ne Tirane dhe mesimdhenia e tij ne kete institut per 30 vjet. Nen drejtimin e tij perfunduan me sukses studimet ne kete institut figura te njohura te muzikes klasike shqiptare. Zadeja me repertorin e tij te muzikes zgjeroi kufijte e muzikes klasike shqiptare, pasi ai kompozoi sinfonine e tij te pare ne 1956. Ai gjithashtu kompozoi dy balete, disa pjese per koncerte instrumentale dhe orkester, disa sinfoni, disa sonata, muzike per trio dhe kuartet etj. Kompozimet e Zadese dallohen per nje teknike te larte dhe per nje integrim ne te, te strukturave intonuese te ritmit dhe timbrit te muzikes me te njohur popullore shqiptare.

nga Vizitor Fri Apr 24, 2009 1:28 pm

Gjate gjysmes se dyte te shekullit te 20, muzika shqiptare pati veshtiresi te medha per te kaluar, per shkak te mungeses se profesionisteve tradicional te vertete. Kjo eshte arsyeja pse zhvillimi i saj u perqendrua kryesisht ne stilet klasike – romantike.

Muzika klasike shqiptare u plotesua gjate viteve 1950 - 1990 me emra te tille te njohur si Tish Daia (1926 – 2003), kompozitori i baletit te pare shqiptar “Halili dhe Hajria”, Nikolla Zoraqi (1928-1991), nje kompozitor me nje spekter te gjere dhe aktivitet kompleks qe perfshinte disa pjese te shkurtra instrumentale dhe pjese vokale per opera dhe balet; Tonin Harapi (1925 – 1991), i cili ishte nje nga mesuesit e pare te pianos ne nivel nacional; Feim Ibrahimi (1935 – 1997), qe me dy koncerte per piano gjate viteve 1970 – 1980, luajti nje rol te rendesishem ne emancipimin e muzikes shqiptare te teatrit; Shpetim Kushta (1943), Thoma Gaqi (1949) dhe te tjere.

Ne vitet 1990, muzika shqiptare duhet te perballej me veshtiresi te reja. Çlirimi nga ideologjia e diktatures rezultoi ne krijimin e strukturave te reja muzikore. Dy grupe te rendesishme muzikore u krijuan gjate viteve 1991 - 1992 – ”Shoqeria e Muzikanteve Profesionist” dhe ”Shoqeria e Muzikes se Re Shqiptare”, dhe qe te dyja u bene antare te organizatave te njohura muzikore europiane dhe boterore. Duke perfshire talentet me te mira te vendit ne keto shoqata, ato krijuan nje tjeter mjedis per muziken shqiptare dhe nje perfshirje me te shpejte te muziken bashkekohore ne skenes boterore. Qe nga 1992, ”Shoqeria e Muzikes se Re Shqiptare” ka organizuar Festivalet e Muzikes se Re, ndersa ”Shoqeria e Muzikanteve Profesionist” drejton koncertet e Dhomes se Muzikes Nderkombetare. Nder kompozitoret, me aktiv ne Shqiperi sot, jane Aleksander Peçi (1951), Sokol Shupo (1954), Vasil Tole (1963) dhe Endri Sina (1968).

nga Vizitor Fri Apr 24, 2009 1:29 pm

Martin Gjoka

Martin Gjoka lindi ne Shkoder me 1890. Kompozitor i njohur qe mblodhi dhe studioi folklorin muzikor te malesise se trevave te veriut, e cila u be edhe baze e stilit te krijimeve te tij. Nder kompozimet me te njohura te tij jane “Rapsodia shqiptare” (per orkester frymore), pjeset instrumentale “Te ura e Shales” (per flaut e piano), “Nje vjollce shkodre” (per ansambel orkestral), suita per orkester sinfonike “Dy lule mbi varr te Skenderbeut”, nje numer kengesh lirike dhe epike, balada, valle korale etj. Aktiviteti i tij artistik perfshin gjithashtu shume veprimtari muzikore ne Shkoder gjate viteve 1917-1935. Themeloi dhe drejtoi orkestren frymore “Illyricum”. Mori pjese ne shoqerite artistike “Rozafa” e “Bogdani”. Vdiq me 1940.

nga Vizitor Fri Apr 24, 2009 1:30 pm

"Mrika" 50 vjet Zbulohen kujtimet e Prenkë Jakovës
Ariet, duetet, koralet e ndryshme që i dëgjuan që në fillim shokët e mi kompozitorë, më siguruan që punën e kisha nisur mirë dhe më inkurajuan të vazhdoj me besim të plotë se vepra do të dalë mirë. Për t'ia arritur realizimit të veprës, kisha punuar me kohë për forcimin e orkestrës simfonike, solistëve dhe të korit. Një entuziazëm i papërshkruar përfshiu të gjithë amatorët e muzikës më 2 maj të vitit 1958, kur u inaugurua fillimi i punës". Me këto fjalë rrëfen kujtimet e tij kompozitori Prenkë Jakova, mbi vënien në skenë të operas së parë shqiptare "Mrika". Sot, kur kanë kaluar 50 vite prej kohës kur arti ynë fitoi personazhin e saj të parë lirik - Mrikën, botohen kujtimet e kompozitorit dhe detaje mbi këtë arritje të artit shqiptar, libreti i së cilës u shkrua nga Llazar Siliqi. Po bëhen 50 vite që "Mrika" qëndron dhe tingëllon në skenën e operas shqiptare. Këto vite qenë një provë shumë serioze për vlerat e saj të vërteta artistike. Me të, muzika skenike shqiptare hodhi hapa të rëndësishme e të vendosura në rrugën e saj të re. Koha përligji guximin dhe besimin që Prenkë Jakova pati për të shkruar e vënë në skenë këtë vepër. Autori me këtë krijim të tij të dashur, ka mbetur një simbol muzikor i kohës. Me personazhet e tij, nisi edhe në Shqipëri procesi i kultivimit dhe konsolidimit të lirikës sonë.

Kujtimet e Prenkë Jakovës

"Suksesi i madh që pati veprimi muzikor "Dritë mbi Shqipëri", që e krijuam me shokun tim, poetin Llazar Siliqi, në qershor të vitit 1952 dhe që e shfaqëm me amatorët e Shtëpisë së Kulturës dhe të Krijimtarisë Popullore të Shkodrës në korrik të po atij viti në Festivalin Kombëtar të Këngës e të Valleve në Tiranë, qe ideja për të shkruar operan e parë shqiptare. Besimi i madh që kishin shokët në aftësitë e mia dhe dëshira për të pasuruar repertorin e muzikës shqiptare me vepra të gjinive të larta muzikore, me shtyri që në korrikun e vitit 1956 t'i hyj punës për kompozimin e operës "Mrika", libret me 80 faqe të shkruar nga poeti Llazar Siliqi dhe ta përfundoj në muajin tetor të vitit 1957. Për të shkruar këtë vepër isha njohur me folklorin e pasur të muzikës sonë popullore dhe këtë ngjyrë u përpoqa t'i jap gjithë personazheve dhe të gjithë momenteve lirike dhe dramatike, sepse vetëm në këtë mënyrë do t'i shërbejshe artit tonë popullor. Amatorët bëjnë mrekullina, ata kanë diçka që nuk e kanë profesionistët, sidomos në qytetin tonë që ka tradita në art e kulturë. Unë kisha besim tek ata. Suksesi i madh që pati premiera më 1 dhjetor 1958 kurorëzoi punën e tyre të palodhur. Jam shumë i kënaqur për punën e palodhur dhe interpretimin e mirë të të gjithë ekzekutuesve, që prej solistëve, korit, regjisë, koncert-maestrove, teknikëve, etj".

Detaje rreth operas

Opera "Mrika", e cila trajton dramën e një vajze, që nuk do të martohet me djalin që e kanë fejuar kur ishte në djep, u shfaq në Shkodër l8 herë, ndërsa në Tiranë u shfaq për të parën herë në muajin shkurt l959, interpretuar nga artistët shkodranë. Interpretuesja e parë e Mrikës në TOB ishte Marie Kraja. Kjo vepër u interpretua për herë të parë nga trupa e TOB-it në muajin nëntor l959, ku edhe është rivënë më l966, l968, l975 dhe l989. Që prej vitit l966, "Mrika" u shfaq në variant të reduktuar, në tri akte. Në vitin l983, Shkolla Artistike "Prenkë Jakova" në Shkodër vuri në skenë aktin e parë të operas. Mrika, personazhi kryesor nga u ngjiz opera me të njëjtin emër, e ka zanafillën tek poema në vargje e poetit Risto Siliqi "Mrika në shkangull", e botuar në vitin 1915. Fati tragjik i vajzës mirditore të atyre viteve i ishte ngulitur në kujtesë të birit të Risto Siliqit, Llazarit.

nga Vizitor Fri Apr 24, 2009 1:32 pm

Karta jonë “nën mëngë”

Nga Zhani Ciko

Për një vend si yni që për arsye të zhvillimeve historike të njohura tani do të festojë 100 vjetorin e vendosjes së alfabetit krahas 55 - vjetorit të krijimit të Teatrit shqiptar të Operas dhe Baletit është padyshim tregues i fortë i etjes kulturore të shqiptarëve, i ëndrrës së gjatë 500 – vjeçare për t’u kthyer tek pavarësia dhe përkatësia gjenetike europiane. 40 vjet i ndajnë këto ngjarje, atë të shpalljes së pavarësisë me krijimin e një teatri operistik. Nuk është asgjë në pikëpamje të zhvillimeve historike por për këto 40 vite kulturë muzikore shqiptare që i ka rrënjët moderne tek epoka e Rilindjes, kaloi nga të mësuarit shqip tek kënga patriotike dhe nga këngëtarët e parë lirikë që insterpretuan këngët popullore tek krijimi i institucionit më të lartë muzikor si dhe i gjinive së operas dhe baletit shqiptar, madje kjo inkludon edhe krijimin e një sistemi shkollimi muzikor adekuat të të gjitha niveleve.

Për fat, jo çdo periudhë historike ka qenë e harmonizuar me interesat e zhvillimeve kulturore të vendit dhe në këtë rast të një institucioni të tillë si Teatri i Operas. Nëse vitet para luftës së II-të mbërritën që të sjellin edukimin muzikor të një brezi artistësh të konsideruar “pionierët e muzikës”, kryesisht këngëtarë, përpunues, krijues dhe pak instrumentistë, pas luftës u synua ngritja e trupave që përgatitën institucionin si kori, orkestra, trupa e baletit. Prurje artistësh të shkolluar jashtë kompletuan brezin e dytë të solistëve lirikë, ndërsa të parët iu përkushtuan pedagogjisë dhe krijimit të Konservatorit. Gjithçka po shkonte normalisht, krahas zhvillimeve shoqërore. Por brutaliteti me të cilën filloi pak nga pak izolimi politiko-kulturor i vendit ishte i pari kontrasens që i vuri frenë zhvillimit dhe të Teatrit të Operas edhe pse për konformizëm kjo u imponua duke shkaktuar një largim të ngadaltë, por tepër të gjatë nga ecja përpara, plotësimi i prapambetjes historike dhe zhvillimi i shijeve artistike, estetike si të artistëve ashtu dhe të publikut.

Breza artistësh të talentuar që mund të kishin qenë me kohë në ato skenë ku sot performojnë më të mirët e shqiptarëve e kufizuan artin e tyre, nuk mundën të japin tërë atë çka dispononte talenti i tyre. Në këtë vështrim ata megjithëse të elozhuar nga pushteti janë po kaq të humbur sa dhe ata që u anatemuan dhe vuajtën trajtimin njerëzor të sistemit. Janë të shumta episodet tragjike, por dhe komike në kronikën e përditshme të këtij institucioni dhe për të gjitha këto, rruga e zhvillimit të Operas dhe Baletit shqiptar është krejt e ndryshme dhe e veçantë nga çdo vend tjetër. Kushdo që nuk niset nga këto realitete, nuk mund të kuptojë zhvillimet e sotme.

Sepse TKOB sot është i ndryshëm sepse produkti që ai krijon në kulturën shqiptare përmban parametrat estetike dhe artistike shumë dimensionale. Kjo buron nga politika dhe strategjia kulturore e sistemit demokratik krejt të ndryshëm, liria krijuese në të gjitha drejtimet dhe intererimi për herë e më shumë në parametra europiane, sigurisht ende jo në nivelet më të larta. Jashtë kësaj të synosh të shkatërrosh çdo strukturë “klasike” të trashëguar dhe jashtë realiteteve sociale e kulturore shqiptare do të jetë rrënim dhe jo rikontruksion për parametra bashkohorë. Zhvillimi i tërësishëm i vendit me ato që konsiderohen zhvillime prioritare do të tërheqë pas për mirë edhe këtë monument të gjallë të kulturës përfaqësuese të etnitetit dhe bashkohësisë së shqiptarëve kudo që ata janë.

Gjermanët dhe anglezët i quajnë teatrot e operas, Shtëpia e Operas, “Operhause”. Më ka pëlqyer hershëm ky përcaktim ka diçka të ngrohtë në të, sikur shmang atë ndrojtje që imponojnë natyrshëm këto ndërtesa disi tempullore e të madhërishme që janë Teatrot importante operistike.

“Shtëpia e Operas dhe Baletit” së pari për artistët që jetojnë në të dhe për të cilët punon gjithë ngrehina artistiko – administrative e Institucionit, kjo dhe për “të rinjtë” që e përtërijnë dhe i sigurojnë jetëgjatësinë.

“Shtëpia e Operas dhe Baletit”, për të gjithë talentet e racës shqiptare

“Shtëpia e Operas dhe Baletit” është për të gjithë talentet e racës shqiptare. Ata që na nderojnë dhe kanë gjetur avenirin individual profesional në botë dhe për këtë gëzojnë respektin e të gjithëve. Jashtë çdo ambicjeje nga individë të veçantë, shtëpia jonë është kthyer tashmë pakthyeshmërisht drejt tyre, ata janë prezentë si kurrë ndonjëherë tek ne. Publiku i mirëpret si bij të dashur, madje ne programojmë edhe evenimente në funksion të zhvillimit të aftësive të tyre të mëtejshme dhe interesit të karrierës së tyre. Mjafton të gjejnë kohën që kanë për ne ose në raste të veçanta të begenisin të jetojnë si dhe ne në shtëpinë e vjetër atërore, pa e quajtur sakrificë se ende nuk jemi në kushte ideale.

“Shtëpia e Operas dhe Baletit” i konsideron të njëjtë dhe talentet shqiptare jashtë kufijve administrativë. Ne kemi mbështetur që në fillim, tani dhe në të ardhmen madje kemi qenë entuziastë të thekur të zhvillimeve institucionale në Kosovën e pasluftës e aq më tepër tani në Kosovën e pavarur. Mirëpresim çdo talent që troket në derën tonë, ftojmë dhe ata të ndrojturit që presin që ne t’i gjejmë dhe na vjen shumë mirë që jemi pjesë aktive e strukturave shtetërore të harmonizuara më së miri në këtë drejtim. Shtëpia e operas dhe baletit aktualisht e ka kapërcyer etjen për t’u vizituar nga ndonjë artist i huaj. Kaloi edhe koha kur habiteshim nga takimet me ta apo i shihnim si idhuj nëpër Juri apo vizita demonstrative. Tashmë, produksione të tëra që arrihen me bashkëpunime institucionale. Artistë të ndryshëm profesionistë, madje dhe të batelijeve që përveshin krahët duke punuar natë e ditë madje dhe “turn të tretë” në skenën tonë. Transporte ndërkombëtare trajlerash dhe kostume që vijnë nga San Francisko nëpërmjet Firenzes për në shtëpinë shqiptare të operas janë principer dhe realizimi i bashkëpunimeve ndërkombëtare dhe multikulturore që sjellin integrimin konkret e të gjallë, ndihmesën dhe solidaritetin artistik mes atyre që punojnë e kanë ambicje progresin e shpejtë dhe shumë institucione në botë që nuk rrijnë të zbulojnë hapësirën e protokolleve të vjetëruara në sirtare apo thjesht leverditë materiale.

Rikompensimi përmes vlerave artistike të krijuara nga bashkëpunimi, ja cila është karta jonë “nën mëngë” që i bën ata që vijnë me gjithë vështirësitë, pagesat e papërfillshme dhe shërbimet hoteliere modeste të presin thirrjen e ardhshme.

Kur ende dëgjohen aty këtu nga të ashtuquajtur intelektualë që, që nga koha kur vinin të detyruar me klasën e shkollës së mesme në opera nuk kanë shkelur më, thënie patetike mbi braktisjen e skenës nga talentët e larguar, të vjen të ësh pasi tani ne mezi ç’presim që të gjithë të aftët tanë të konkurojnë për angazhime ndërkombëtare pasi thuajse tërësisht ka fituar parimi i të jetuarit në vendin tonë dhe i të krijuarit në vend dhe jashtë.

Çdo lloj didaskalie mbi këto dhe të tjerë që mohojnë dhe çdo vlerë të krijuar para stadit aktual të TKOB apo dhe të krijmtarisë kombëtare të trashëguar e konsideroj njësoj të kufizuar, të dëmshme dhe joprogresive si anatemimet e autorëve gjatë monizmit, çensurimet e teksteve apo libreteve dhe përjetimet e sistemit të opresionit ndaj artistëve.

Mjafton t’i hedhësh një sy zhvillimeve historike të muzikës së pas luftës së dytë për të kuptuar sa naive janë konsideratat për vlerat artistike jashtë këndvështrimit historik për të kuptuar se ku mund të mbërrihet përmes teorisë së asgjësimit të trashëgimnisë.

Ashtu si veprimi i trajtimit me përkujdesje të antologjisë së krijmtarisë atoktone duke gjetur thelbin e asaj çka veç vlerave ruan si mesazh dhe për të sotmen e më pas është koherencë artistike, po ashtu dhe inkurajimi i zhvillimeve muzikore bashkohore, sfida ndaj gjinive që sot kanë mbetur thuajse në harresë, janë pjesë e një strategjie të gjithanshme që këto institucione të llojit gjithandej luajnë edhe pse “patronë” jo të vetëm të krijimit kombëtar. Kjo është sfida ndër më kryesoret për kulturën skenike muzikore shqiptare që duhet ende të çajë. “Shtëpia e Operas” – Shtëpia e krijuesve tane ende nuk është e kompletuar. Ajo duhet konsideruar si e tillë edhe nga vetë ata, shkolla, shoqatat, etj, për të mos u fshehur më pas vështirësive por për ta fituar sfidën përmes arritjeve.

Së fundi duke vizionuar të ardhmen përmes zhvillimeve aktuale nuk do të jetë e largët koha kur TKOB do të arrijë parametra edhe më të lartë artistike pasi siç thotë Beethoveni, “Arti është i pafund, jeta – e shkurtër”. “Shtëpia jonë do të lulëzojë mes përpjekjesh për ta rinovuar në parametra konforti bashkëkohës dhe kur me siguri banorët e saj do të ndjehen ende më mirë, të duartrokitur më ethshëm dhe më shpesh, ndonëse brengat, përpjekjet për të gjetur vetveten, loti i fshehtë dhe gëzimi nuk do të na mungojnë kurrë si në çdo shtëpi. Uroj si artistët, publikun dhe lexuesit e këtyre rradhëve që aspiratat e tyre të gjejnë realizim në skenën e shtëpisë sonë.