Cila eshte domethenia e ...?

Video lojërat

Një video lojë (anglisht videogame) është një lojë që rregullat janë të administruara nga një dispozitivë elektronik që përdorë një mënyrë (interface) njeri-makineri e bazuar te monitori, displai ose TV, si sistem për output (dalje). Si çdo lojë, videoloja riprodhon simbolikisht contesta kultural të caktuara duke i marë nga ai contest dhe duke i aplikuar në conteste dhe gjëndje/situata që mund të ven nga simulacioni më real te parodia ose komplet transformimi. Pas sukseseve të shumta këto lojëra u shndërruan në një fenomen kulturorë të masës së gjerë. Falë zhvillimit të lartë të informatikës dhe aparateve të automatizuara është arritur edhe ekzistimi këtij lloj të argëtimit. E lindur po thuaj se rastësisht, në vitet 1950-ta, në dhomat e shkencëtarëve dhe të universitete amerikane, ky lloj argëtimi mori hovë duke u nisur nga mesi i viteve 70-ta të shekullit të kaluar.

Tipet e lojërave
Video loja varësish nga programimi, grafika dhe efektet tjera, duke mos lënë anash edhe tematikën me të cilën merret mund të ketë adhurues, numri i të cilëve rritet falë identifikimit personal të tyre me të. Varësisht nga lloji i temës dhe aftësia e trajtimit, paraqitjes grafike dhe përjetimit të saj gjatë luajtjes, video loja mund të ngacmojë vëmendjen edhe të personave me guste dhe ëndrra të veçanta. Zhvillimi i informatikës dhe pajisjeve përcjellëse të automatizuara kanë mundësuar që në këto lojëra të paraqiten skena të imagjinatës së pa kufizuar e cila nganjëherë e prek edhe realitetin. Kështu në këto lojëra vijën në shprehje figura të ngjashme nga jeta dhe ngjashmëria e tyre është aq e lartë sa që mendohet se figura është reale. Kështu ndodhë që në këto lojëra si personi që luani të jeni drejtues i tankut, të luani figurën e vëzhguesit apo njësisë vëzhguese, figurën e një ushtari i cili ka detyra dhe aftësi të caktuara ndër të cilat edhe "vrasja" e figurës armike. Si do që të jetë numri më i madh i këtyre lojërave prodhohet me qëllim të argëtimit por ndër to ka edhe lojëra të cilat e ndihmojnë zhvillimin e fëmijëve dhe nuk janë të gjitha lojëra "rraka-taçe" - vetëm sa për të humbur kohën. Kështu ka lojëra të cilat edhe në shkolla përdoren si pjesë plotësuese e mësimit si për shembull loja “Pharo” ku lojtari merr rolin e një zyrtari të faronit dhe për detyrë kryesore ka rritjen e ndikimit të qytetit, provincës dhe në fund mbrojtjen e Egjiptit. Natyrisht që edhe në këto lojëra fëmija bie në kontakt me luftën dhe llojet tjera të dhunës por ato janë pjesë e jetës dhe në këto lojëra janë pjesë e qeverisjes d.m.th drejtimit të një qarku ekonomik e shoqërorë dhe ndikimi i tyre mund të merret edhe si pozitiv Video lojërat janë të programuara për disa lloje platformash.
Platforma

PC

Play Station One & II

Artikulli kryesor: PlayStation

PlayStation është konsol (anglisht console) për lojërat e firmës Sony. Si qëllim fillestarë ishte paraparë si një CD-Add-On për konsolën Nitendro 16-Bit SNES (Super Nintendo Entertainment System) emri i koduar i të cilit ishte " PlayStationExtended ", për këtë shkak edhe deri në futjen e tij në treg prezantohet PSone me shkurtesën "PSX". Mirëpo mbasi u bë e qartë se Nintendo bashkëpunonte me firmën holandeze Phillips, (bashkëpunim i cili më vonë dështoi), nga qëllimi i projektit Add-On u vendos të sillte në treg si konzolë më vete. Kuptohet se projektit Add-One i janë bërë ndryshime, si zvogëlimi i numrit të opsioneve Link dhe i moduleve. Me zhvillimet të më tejshme teknike u bë i mundshëm edhe zvogëlimi i madhësisë së pjesëve ndërtues që solli edhe mundësin e futjes së më shumë elementeve përbrenda një platine. Në krye me Ken Kutaragi drejtor i sektorit të krijuar për projektin Add-On, PlayStation arriti që të jetë konzola më e mirë e viteve `90 (80 milion copë të shitura, në mbarë boten). Më këtë arriti që të shkatërronte atë lloj monopoli që e kishte krijuar Nintendo (BigN) në kategorinë e konzoleve.

Ekzistojnë disa versione, ato janë:

- PlayStation ( Futur në tregun e Japonisë, më 3.12.1994; SHBA dhe Evropë 1995 ) - PSone (Futur në tregë në vitin 2000, dizajni i ri, teknikisht i ngjajshem me parardhësin ) - PlayStation 2 (PS2)

Playstation, për dallim nga konkurrencat tjera ( si SNES ) të Nintendos, dallohej me grafikën 3D në 32-bit. Me këtë ishte i pa arritshëm për konkurrencën. Duhej të kalonte një kohe e gjatë derisa në treg futej teknologjia 64-bit me Nintendo64 e cila kushtonte shumë dhe më këtë edhe ishte i pamundshëm dalja në treg me konkurrencë kaq të fortë. PlayStation dhe PSone kanë llogaritës me kapacitet prej 33,8MHz dhe memorie prej 3,5MB. PlayStation 2 ka një integral 128 BIT RTSC me një takët prej 294,912 Mhz, memorie kryesore 32MB dhe memorie grafike 4MB, njëra nga dobësitë e PS2. Në zhvillim e sipër ishte edhe versioni PlayStatio 3 (liruar më 2007-të në tregun Amerikan, Japonez dhe Evropian). Edhe ky version është i përshtatshëm me lojërat e PS2 dhe PSX, po ashtu ka “wireless” kartele edhe qasje në rrjet. PS3 ka kapacitet grafike edhe më të mirë, dhe me gjasë më të mirën në përgjithësi.

PlayStation 3

Artikulli kryesor: PlayStation 3

PlayStation 3 është konzola e tretë e video lojrave të nxjerrë nga firma e njohur Sony. Si vazhdim i konzolave PlayStation 1 dhe 2, PlayStation 3 do të dilte në treg shumë më vonë se konzolat e tjera të famshme si X-box 360 dhe Nintendo Wii. Ajo do të prezantohej për herë të parë më 16 maj 2005 në një mbledhje të E3, por konzola e mirfilltë do të shfaqej shumë më vonë. Sony e ka liruar Playstation 3 në Amerikën Veriore më datën 17 nëntor 2006 dhe në Japoni më datën 12 nëntor 2006 dhe në Evropë më 23 Mars. Konzola e re do të kishte ndryshime të thella nga paraardhëset e saj si përmisime të dukeshme në grafikë dhe përdorimi i lazerit blu ose Blu ray si edhe shërbim më i avancuar online. Me një kosto të lartë, konzola PlayStation 3 pati kritika pozitive dhe negative në shtete të ndryshme. Ajo që dihet saktë është që kjo konzolë është momentalisht e vetmja që përdor teknologjinë BluRay.

Gjithashtu, PlayStation 3 ka një hardwere të fuqishëm dhe është i përshtatshëm me CD të formatit DVD. Mbase për fuqinë e lartë të këtij hardweri konzola do të kishte një çmim të lartë në treg.

Që pa dalur mirë në treg, Sony do të paraqiste një listë të pasur lojrash ku ndër këto përfshiheshin lojra si Final Fantasy XIII, Motorstorm, Killzone 2, Fall of Men e të tjerë. Ndërkohë që versioni i PlayStation 3 i liruar në Amerikën Veriore dhe Japoni mund të emulojë (pra të luajë) lojrat e konzolave paraardhëse, versioni i lëshuar në Evropë nuk e ka një veti të tillë. Megjithatë, të gjithë blerësit e kësaj konzole, mund të blejnë dhe të luajnë lojrat e konzolave të vjetra për rreth 15 deri në 30 dollarë, direkt nga interneti.

X-Box

X-Box ishte sistemi i pare video lojrash nga vet Microsoft, duke investuar shume ne X-box, xbox ishte sistemi me i fuqishem nga te tret(PS2,NGC,XBOX), por jo me i suksesshmi. Tani Microsoft ka nxjer ne treg Xbox360, version II i xbox, me kapacitet dhe procesor me te mire.

Nintendo

Artikulli kryesor: Nintendo

Nintendo është një kompani Japoneze themeluar më 6 Nëntor 1889, Nintendo hyri në skenën e video-lojrave nga vitet 80'të kur me konzolen 8 biteshe NES (Nintendo Entertainment System) ose Sistemi Argetimi Nintendo. Mbas suksesit të NES, nintendo nxori në treg SNES, ose SuperNES, i cili ishte sistem më i fuqishem me kapacitet më të madh. Me 1996 Nintendo krijoi Nintendo 64, i cili ishte Sistemi nintendo i parë me aftësi për të gjeneruar fusha 3d, me anë të miliona poligoneve. Mbas N64, më 2001, Nintendo prodhoi Gamecube, dhe më vonë në 2004, prodhoi Nintendo DS, sistem handheld (e mbajtur në dore), i cili kishte aftësi 3d, po ashtu edhe sound recognition, dhe touchscreen. Sistemi më i ri i nintendos është Nintendo Wii, dhe ka dalur në vitin 2007.

Sega

Artikulli kryesor: Sega

Sega ishte një nga kompanitë më të sukseshme, vetëm deri sa e lanë biznesin hardverik të video lojrave, dhe janë punues të lojrave tani. Sistemet nga SEGA janë: Sega Master System, Sega Genisis, SegaCD, dhe sistemi i tyre i fundit, mjaft i fuqishëm Sega Dreamcast

Turizmi është degë e ekonomisë.Me turizëm nënkuptojmë shëtitjen, udhëtimin që e bëjnë njerëzit me qëllim argëtimi, rekreacioni, pushimi dhe ngritje kulturore. Turist quhen personat të cilët e ndërmarrin udhëtimin me qëllim njohjeje me vendet tjera dhe kënaqin kërshërinë e tyre. Motivet kryesore turistike janë: rekreacioni, kultura dhe argëtimi. Në motive turistike bëjnë pjesë edhe udhëtimet më të gjata se 24 orë për qëllime shëndetësore, religjioze, shkencore, sportive, historike, kulturore etj.

Tregu i valutave eshte tregu me likuiditetin me te madh ne bote sepse ka nje sasi shkembimesh qe arrin 1500 miliarde dollare ne dite.Pjesa me e madhe e ketyre shkembimeve behet nga bankat te cilat veprojne me nje sasi minimale prej 1 milion dollaresh. Shkembimi eshte nje raport numerik midis dy valutave psh EUR/USD = 1,37 , shpreh shkembimin euro EUR kundrejt dollarit USD. Sasia e dollareve qe duhen per te blere 1 euro eshte 1,37. Tregu i valutave eshte nje treg financiar me karakeristika te vecanta: - ka dy drejtime : ndryshe nga tregu i titujve te burses apo te aksioneve eshte nje treg ne te cilin mund te kryhen shitje, duke parashikuar qe cmimi i nje valute mund te ulet edhe pse kete valute nuk e kemi ne portofol (pra nuk e kemi blere ne nje moment te meparshem). - eshte i hapur 24 ore ne dite : meqe tregu eshte i hapur gjate gjithe dites kjo ben te mundur qe pjesemarresit te mos pesojne rrezikun e mbylljes dhe te rihapjes se tregut me cmime shume te ndryshem nga njeri tjetri. - treg trasparent dhe shume i veshtire te influencohet : tregu ka nje likuiditet shume te larte . Kjo ben te mundur qe tregu te mos arrije te influencohet nga marreveshjet qe mund te kryejne midis tyre disa prej pjestareve te tregut - perdor efektin leve : mund te kryhen veprime me nje sasi 40 here me te madhe se kapitali i investuar, kuptohet qe kjo gje con ne humbje apo fitime shume here me te medha se kapitali. Meqe humbjet mund te jene pa limit atehere nderhyjne mjete kontrolli qe bejne te mundur qe humbjet te mos e kalojne kapitalin e investuar. Shkembimet ne tregun e valutave mund te jene per veprime blerjeje apo veprime shitjeje Kur kryeni veprime per te blere domethene jeni duke blere valuten e pare qe e paguani me vleren e te dytes. Kur kryeni veprime per te shitur domethene jeni duke shitur valuten e pare dhe merrni vleren e te dytes. Ne kete menyre fitimi apo humbja qe ju keni jane gjithmone te shprehura me valuten e dyte. Kush jane pjesemarresit e tregut te valutave ? - importuesit te cilet paguajne mallin me valute te jashteme - eksportuesit te cilet marrin pagesa me valute te jashteme keto dy kategori individesh veprojne ne tregun e valutave per tu mbrojtur nga rreziku i kembimeve. Meqe pagesat shpeshhere behen me vonese dhe jo ne momentin kur behet marreveshja per shitjen apo blerjen ndryshimet ne cmimin e valutave mund te shkaktojne humbje tek importuesit dhe eksportuesit - bankant qe japin credi apo kane rezerva valutare - kambistet dhe operatoret e kualifikuar te sallave te kembimit - traders dhe spekulatoret private - bankat qendrore te cilat kane nje funksion kontrollues qe i pershtatet politikes se tyre monetare Valutat me te perdorura Ne tregun e valutave shkembehen nje mori e madhe valutash gjithsesi pjesa me e madhe e tyre perqendrohet ne pese valutat internazionale qe jane USA (dollari), EUR ( euro), GBP (sterlina angleze), JPY ( jeni japonez) dhe CHF ( franga zvicerane). Gjithsesi munt te shkembehet cfaredolloj valute tjeter. Kuptohet qe keto valuta kane nje likuiditet me te vogel dhe ne disa raste tregtimi i tyre nuk ekziston sepse ndikojne politikat qe ndjekin shtetet e ndryshme sidomos shtetet e vendeve te pazhvilluara.

Teknologjia (greq. "τεχνολογία", tehnologia nga "τέχνη", tehni - zeje, zejtari; dhe "λογία", logia - mësim, dituri) është një fushë e gjerë e zbatimit të diturisë në qëllimet praktike të jetës njerëzore apo ndryshimin dhe përdorimin e mjedisit njerëzor. Teknologjia përfshin përdorimin e lëndëve, veglave, teknikave, dhe burimeve të fuqisë për ta bërë jetën më të lehtë ose më të këndshme dhe punën më prodhimtare. Ndërsa shkenca merret me çështjet si e pse ndodhin gjërat, teknologjia përqendrohet në bërjen e gjërave të ndodhin. Teknologjia filloi të ndikonte përpjekjet njerëzore sapo ata nisën të përdorin vegla. Ajo u përshpejtua me revolucionin industrial dhe me zëvendësimin e makinave për kafshët dhe punën njerëzore. Zhvillimet e përshpejtuara teknologjike kanë ndikuar keq në ndotjen e ajrit dhe pasoja të tjera të padëshirueshme mjedisore. Në dallim nga teknika, që merret me funksionimin e makinave, teknologjia merret me zhvillimin e tyre duke u nisur nga parimi shkencor.

Lista e teknologjive:

Agrokultura
Bioteknologjia
Elektronika
Inxhinieria Elektrike
Inxhinieria Gjenetike
Metalurgjia
Mjekësia
Nanoteknologjia
Teknologjia bërthamore
Teknologjia e informacionit
Teknologjia e mjedisit
Teknologjia hapësinore
Telekomunikacioni| Teknologjia grafike

Teatri (greqisht: τό θέατρον, Theatron 'vendi për shikim' dhe θεάομαι theaomai „të shikosh“) është nocion që nënkupton rrëfimin e një ngjarjeje të skenuar, që e realizojnë artistët, aktorët, komunikimi i të cilëve bartet te publiku. Mirëpo, për shkak të kompleksitetit të tij, teatri vështirë mund të përthekohet me një definicion të vetëm: vetë nocioni teatër njëkohësisht nënkupton edhe artin teatror, edhe vendin ku realizohet ai, edhe aktin shoqëror të pranisë dhe të përcjelljes së shfaqjes. Fjala greke theatron (latinisht: theatrum) rrjedh nga folja “shikoj”, andaj para së gjithash tërheq vëmendjen në këtë aspekt. Definicioni i Aristotelit për teatrin në të sheh pikë së pari veprimin (gr.dromenon), prej nga rrjedh fjala dramë, mirëpo, siç e thotë edhe vetë etimologjia e kësaj fjale, këtu më shumë mendohet në veprimin dramatik, në thurrjen e tij, se sa në ngjarjet fizike në skenë. Sipas definicioneve të kohëve më moderne mund të konstatohet se teatri është një art kompleks, që në vete ngërthen elemente të të gjitha llojeve të tjera të artit: letërsisë, muzikës, pikturës, skulpturës dhe arkitekturës, si dhe artin e aktrimit, që është veçori specifike e teatrit.

Degët e teatrit
* Teatri folës (Tragjedi, Komedi, Aktrim)
* Teatër mizike (Opera, Opereta, Teatri muzikor)
* Teatër vallëzimi (Baleti, performansat e vallëzimit)
* Teatër figurave (Teatër kukullash, Teatër objekti)
* Performance (Hepening, Aktionkunst )
* Teatër improvizuese (ndryshe edhe: "Improteater" ose dhe Teatër sporti)
* Teatër rrugor (Teatër në vend publik)
__________________

Sporti është një veprimtari e njërzve me qëllim argëtimi dhe zhvillimit apo krahasimit të aftësife psqike dhe fizike të njerzëve. Studimi i zhvillimit te sportit ne historine e njerezimi mund te na japi te dhena te rendesishme mbi ndryshimet shoqerore te cilat me kalimin e shekujve kane ndikuar mbi konceptimin e sportit ne varesi te kulturave te ndryshme. Konceptimi i sportit si aktivitet qe perfshin aftesite fizike e mendore te njeriut, me qellim për ti ushtruar dhe permiresuar vazhdimisht, e për ti perdorur me pas ne nje menyre me frytdhenese na jep iden se sporti është pothuajse aq antik sa edhe zhvillimi i inteligjences se njeriut. Për njeriun primitiv aktiviteti fizik, pa agonizmin e diteve te sotme, ishte vetem nje menyre shume e dobishme për te zjgeruar njohjet e tij mbi natyren. Historia Sportit

Parahistoria
Gjate shekullit te XIX nga shume kerkime te kryera ne France, Afrike dhe Australi, është arritur ne perfundimin se ne tempujt parahistorike, zhvilloheshin cerimoni dhe rituale te cilat perfshinin aktivitet fizik nga ana e pjesemarresbei. Disa nga keto gjetja i perkasin nje epoke gati 30 mije vjet me pare. Ka ilustrime qe i perkasin epokes se gurit te cilat janë gjetur ne shkretetiren e Libise , ku shfaqen qarte njerez duke notuar apo duke perdorur harkun. Po keto grafite tregojne qarte interesin e njeriut te shpellave për aktivitete te cilat nuk ishin te lidhura ne menyre te drejte për drejte me qellimin për tu ushqyer por ishin thjesht nje kohekalim. Për pasoje, edhe nga keto burime nuk mund te nxjerrim ndonje prove te pakundershtueshme mbi aktivitetin sportiv ne ate epoke. Megjithate askush nuk mund te na pengoje te mendojm se gjate asaj periudhe praktikoheshin aktivititete te cilat lidheshin ngushte me ritualet mistike. Ketu mund te perfshihen edhe qyteterimet euro-asiatike.

Kina antike
Zbulimet e kryera ne ndertesat antile ne cojne ne perfundimin se qyteterimi kinez ka praktikuar aktivitete sportive duke u nisur qe nga vit 4000 p.e.s. Zhvillimi i disiplinave antike ne Kine mendohet se ka qene i lidhur ngushte me veprimtari te tjera te jetes se njeriut si: agrikultura, artizanati, luftrat apo dhe kohekalimet e ndryshme. Nga dokumentat dhe provat e tjera te gjetura ne tempuj rezulton se sporti me popullor ne absolut ka qene gjimnastika, zhvillimi i se ciles ka cuar ne lindjen e arteve marciale. Stili me i njohur, pa dyshim qe ska si te jete tjeter pervec Kung-Fu-se ne tempullin Shaolin, qe perfaqeson me se miri traditen akrobate te artisteve te cirkut kineze, nje nga me te famshmit edhe ne ditet e sotme.

Egjipti i lashtë
Shkrimet ne monumentet e vjetra egjitase tregojne qarte se qe ne kohen e faraoneve praktikoheshin nje sere aktivitetesh si: mundja, gjimnastika, boksi, noti, kanotazhi, peshkimi, atletika dhe lloje te ndryshme te sporteve me top. Faraoni, se bashku me burrat e shtetit te Egjiptit te Vjeter assistonin shpesh ne gara sportive duke i mbeshtetur fuqimisht ato pasi i shikonin si nje baze e mire për formimin e njeriut dhe promovimin e ndertimit te ndertesave te ndryshme. Jeroglifet e gjetura provojne se egjiptasit kane shpikur rregulla për sporte disa mijra vjet para grekeve e jo vetem kaq por për respektimin e tyre caktohej nje arbiter neutral ndersa skuadrat e kundershtare duhet te kishin secila nje uniforme. Edhe vleresimi i skuadrave me nje cmim është nje tjeter tradite egjiptase... Fituesi vleresohej për superioritetin e treguar ne fushen e lojes ndersa humbesi për shpirtin e gares.

Antikiteti Grek
Greqia dallohet për shumellojshmerine dhe vacantine e sporteve. Me te praktikuarat ishin: garat e vrapit, kercimi se gjati, mundja, boksi, hedhja e shtizes, hedhja e diskut dhe garat me karroca. Shumica e sporteve lidhen ngushte me kulturen luftarake te qyteterimit antik Grek. Lojrat Olimpike mendohet te jene zhvilluar për here te pare ne nje fshat te vogel te Peloponezit ne vitin 776 p.e.s për te nderuar Zeusin. Olimpiada nuk ishte vetem nje aktivitet sportiv por edhe perfaqesim i aftesive individuale te pjesemarresve, te kultures por mbi te gjitha për te treguar respektin nga perendive. Ne rast se gjate periudhes se zhvillimit te lojarave lindnin armiqesi, kjo cilesohej si sakrilegj duke qene se ato sherbenin për te nderuar Zeus-in. Qe nag fillimi e deri ne perfundim te Lojarave Olimpike shpallej nje armpushim qe perfshinte çdo lloj lufte apo mosmarrveshje midis popujve greke. Edhe nese dikush denohej me vdekje, ekzekutimi i tij behej ne perfundim te aktivitetit olimpik. I ashtuquajturi “armepushim olimpik’ u lejonte grekeve te bashkkoheshin ne menyre paqesore për te garuar midis tyre ne ditet e zhvillimit te Lojrave Olimpike. Kampioneve olimpike u janë kushtuar shume kenge shumica e te cilave janë shkruar nga Pindari.

Perandoria romake
Kulutra Romake ashtu si ajo helene e ka mbeshtur gjithmone sportin megjithese jo me aktivitete te kalibrit te Lojrave Olimpike. Praktikimi i sporitit me shume se sa gare, ishte nje aktivitet qe ndihmonte ne rritjen e mirqenies fizike, nje element i rendesishem ky, i kultures romake. Qe ne kohet e themelimit te Romes shpesh here organizoheshin aktivitete ose festa fetare ne qender te se cilave qendronin garat ne sporte te ndryshme. Termi “Ludi”, qe shpesh perkufizonte sportin, rrjedh nga gjuha e etruskeve nje popull i cili ka sjelle ne Rome shumicen e sporteve. “Ludi” organizohej nga klasa e prifterinjeve ndersa ne gara merrnin pjese vetem te rinjte qe rridhnin nga familjet e fisnikeve. Edhe ne Rome sporti konsiderohej si i shenjte ashtu si ne Greqi. Me kalimin e kohes ai u largua gjithnje e me shume karakterit fetar ndersa njerezit filluan pelqenin aspektin e tij spektakolar... Qe ne kohet me te lashta ne Rome praktikoheshin pothuajse te gjitha sportet megjithate me te preferuarat ishin mundja, boksi dhe nje perzjerje e tyre e quajtur “pankrac” qe shpesh perfundonte me vdekjen e njerit prej konkurenteve. Deshira e popullit romak për sportet e “dhunshme” pasqyrohet me se miri me gladiatoret dhe anfiteatret e krijuar enkas për duelet midis tyre nje nga te cilet është dhe Koloseu.

Sociologjia (Fjala Sociologji rrjedh nga bashkimi i fjalës Latine “Socius“ që do të thotë “Shoqërues“ dhe fjalës Greke “Logos“ që do të thotë “Shkencë” ) është shkencë e cila merret me studimin e shoqërise njerëzore dhe të dukurive të saj. Problemet, fenomenet dhe konfliktet shoqërore apo ndërnjerëzore janë pjesa qendrore e studimeve sociologjike.


Historia dhe zanafilla e Sociologjisë

Si shkencë e vecantë, sociologjia zyrtarisht njihet aty nga fundi i shekullit të 19. Ajo u shkëput si shkencë e veçantë në atë kohë nga Filozofia, Shkencat ekonomike, Etnografia. Zanafila e krijimit të saj si shkencë është e lidhur ngushtë me zhvillimet e shoqërisë qytetare në Europën e shekullit të 19. si dhe me industrializimin progresiv. Mendimtarët e hershëm dhe ato të mesit të shekullit të 19. si Henri de Saint-Simon, Karl Marx, Herbert Spencer, edhe sot e kësaj dite llogariten si mendimtarët klasik të sociologjisë.

Emërtues i sociologjisë ishte shkencëtari francez Auguste Comte me librin e tij (Système de politique positive, ou Traité de sociologie, instituant la religion de l'humanité, 4 Bde., 1851-1854).


Ndarja e Sociologjisë

Sociologjia në një ndarje të thjeshtë ndahet në:

Sociologjia e përgjithshme

Temat kryesore të Sociologjisë së përgjithshme janë psh: Veprimi social,Interaksioni social, Shkëmbimi social,Ndryshimi social, Mobiliteti social, Struktura sociale,Pushteti, Hegjemonia, Elitat, Grupet, Rolet sociale, Klasat, Socializimi etj.

Sociologjitë e veçanta

Ndër më të rëndësishmet nga sociologjitë e veçanta janë: sociologjia e Punës, sociologjia e Familjes, sociologjia Politike , sociologjia juridike. Nga diferencimi i vazhdueshëm edhe i vet sociologjisë ,dita ditës formohen edhe sociologji të tjera të veçanta.

Metodat Sociologjike

Numëri i madhë i instrumenteve metodike të sociologjisë empirike ndahet si vijon:

* Metodat Kualitative

* Metodat Kuantitative

* Metodat Historiko-Krahasuese(komparative)

Shumë shpesh përdoren kombinime të këtyre 3 Metodave (Metodat mixe/të përziera).

Ndarja e Sociologjisë sipas Temës që trajton

Makrosociologjia

* Sociologjia Marxiste
* Strukturalizmi
* Funksionalizmi
* Strukturfunksionalizmi
* Teoritë Kritike
* Teoritë Sistemore
* Teoritë Kulturore

Mikrosociologjia

* Sociologjia e Konfliktit
* Interaksionizmi Simbolik
* Dinamika e Situates
* Sociologjia e Fenomenit
* Individualizmi Metodologjik
* Sociologjia Figurative
* Etnometodologjia

Mesosociologjia

Sociologë të rëndësishëm

* Theodor W. Adorno
* Norbert Elias
* Michel Foucault
* Jürgen Habermas
* C Wright Mills
* Paul Lazarsfeld
* Karl Marx
* Herbert Spencer
* Max Weber
* Talcott Parsons

Shkenca Politike (Fjala Politikë rrjedh nga fjala Greke "Polis" që do të thotë Qytet/Shtet ose Bashkësi) është shkencë shoqërore e cila merret me Sistemin Politik të një vendi, Politikën e brëndëshme dhe të jashtme të një vendi, Demokracinë, Pushtetin, Konfliktet, Paqen, Rendin, Lirinë dhe të drejtat njerëzore etj.

Drejtimet Politike

Sipas përkufizimit territorial:

* Politika Komunale(Vendore)
* Politika Qëndrore
* Politika Rajonale
* Politika Evropiane
* Politika Boterore

Sipas Temës që trajton:

* Politika e Jashtme
* Politika e Brëndëshme
* Politika e Mbrojtjes
* Politika e Sigurisë
* Politika Ekonomike
* Politika Financiare
* Politika Soziale
* Politika Shëndetesore
* Politika Ekologjike
* Politika Agrare
* Politika Kulturore
* Politika Mediatike

Mendimtarët Klasik te Politikës

* Platoni
* Aristoteli
* Nikolla Makiaveli
* Baruk Spinoza
* Jean Bodin
* Jean-Jacques Rousseau
* Tomas Hobes
* John Lock
* Karl Marx
* Max Weber
* Hannah Arendt

Radioja (lat.: radius = rreze) është një aparat elektronik marrës - dhënës i rrezeve elektromagnetike, të ashtuquajtura radiovalë. E thënë më saktë, nëse një radioaparat është i aftë vetëm të lëshojë valë quhet radiotransmetues, dhe nëse është i aftë vetëm të kapë radiovalët e lëshuara quhet radiomarrës, dhe në qoftë se është i aftë të marrë dhe lëshojë radiovalë, quhet radiomarrsedhënës, apo shkurt radio.

Historia e radios
Nikola Tesla ishte zbuluesi i parë që dëshmoi zbatueshmërinë e përçimit të pateltë në vitin 1893, por Guljelmo Markoni (Bolonjë 1874 - 1937 Romë), një shpikës italian, ishte i pari që zhvilloi një radiokomunikim funksionues. Ai dërgoi dhe kapi radiosinjalet e tij të para në Itali në vitin 1895 në Pontichio. Ai e patentoi sistemin e ri telegrafik pa fije në Britani të Madhe. Themeloi "Marconi's Wireless Telegraph and Signal Company" në të cilën punuan shkencëtarë të shumtë në përmirësimin e aparatit.

Psikologjia është nje subjekt i popullarizuar i cili koheve te fundit është duke u rritur interesimi për studimin e saj. Fjala psikologji për te paren here është paraqitur ne Angli me 1693 por nuk është perdorur dhe nuk është kuptuar nje kohe te gjate deri ne vitet 1800. Eshte sinonim i perbere nga dy fjale greke "psyche" dhe "logos". Psyche ne menyre origjinale nenkupton frymarrje(respiracion) por me vone është nenkuptuar si shpirt sepse frymarrja është indikuar shpirtit e cila ende nuk e ka leshuar trupin. Ne mitologjine greke Psicho ka qene nje grua e cila ka qene ne mardhenie dashurie me perendine e dashurise Erosin. Ai ishte dashnor i saj por kishte nje kusht ndaj saj qe mos t'ia shikonte fytyren e tij kurrë. Por nga kurioziteti Psichoja-nje natë vendosi nje qiri për t'ia shikuar fytyren ne momentin kur e kupton Erosi athere e magjepse ate. Për t'ia arritur ngadhenjimit është dashur te beje nje lufte te madhe me perplot rreziqe por ne fund ajo është transformuar ne perendeshe dhe i'u është bashkangjitur Erosit ne parajse. Psycha simbolizon shpirtin njerezor. Gjate shekullit te shtatembdhjete kuptimi i fjales psiche është shenderruar ne kuptimin e mendjes. Logos nje fjale tjeter greke ka nenkuptuar shkencen ose arsyen. Sipas rrugeve Greke psikologjia nje kuptim mbi arsyen ose mbi mendjen, ose si thuhet sot studimi mbi mendjen.


Degët e Psikologjisë

* Psikologjia e komunikimit
* Psikoanaliza

Log, nuk është fjalë greke. Prejardhja e saj është nga ilirishtja e vjetër. Fjala ka mbrritur deri në ditën e sotme në kuptimin e saj fillestar. Log - lo/gu - lo/gje - gjet... - Shesh i vogël. Logu i fshatit, i kuvendit. U mblodhën në log. Natyrisht nënkupton edhe lëndinë. Siç dihet, në kohën e Sokratit dhe para tij, shkrimi ekzistonte por mundësia për të shkruajtur ishte e paktë dhe thuajse çdo gjë, qoftë edhe diskutimet filozofike(lexo Platonin) bëheshin në vende të posaçme, në sheshe, në "Log", e natyrisht meqënëse në një diskutim ishte e domosdoshme prania e dy e më shumë pjesmarrësve, lindi fjala "Dialog" dhe shumë të tjera, ku rrënja ruhet në trajtë dhe përmbajtje e pandryshuar.

1.Psikologjia Fiziologjike

2.Psikologjia eksperimentale

3.Psikologjia e zhvillimit

4.Psikologjia sociale

5.Psikologjia klinike dhe e këshillimit

6.Psikologjia shkollore dhe psikologjia e edukimit

7.Psikologjia industriale dhe Psikologjia inxhinierike

Një drejtim me ndikim te madh në shkencën e psikologjisë është edhe biheviorizmi i cili u paraqit ne SHBA. Themelues i tij ishte psikologu amerikan,Xhon Uotson. Bihevioristet e kritikonin shumë shpere psikologjine strukturaliste per shkak te metodes se introspeksionin nuk e pranonin si metodë shkencore te psikologjisr ata theksonin se psikologjis duhet te studioje vetem ato fenomene qe mund te verehen nga jasht dhe qe mund te regjistrohen. Sipas bihevioristeve, metodë shkencore mund te jetë vetëm të vërejturit objektiv.

Piktura (lat.: pictura ) në aspektin terminologjik është një shprehje internacionale, që nenkupton vizatim ose paraqitje e një motivi të caktuar në siperfaqje te sheshët. Piktura është edhe degë ose dicipline e artit figurativ,e cila në disa shkolla te mesme dhe fakultete studiohet me vite. Motivet pikturale mund te jene te llojllojshme, nga bota e florës dhe e faunës etj. Stilet e pikturimit janë të ndryshme, p.sh: realizmi, surrealizmi, hipër realizmi, ekspresionizmi, postekspresionizmi, pointilizmi, romantizmi, kubizmi, abstraksionizmi etj.

Piktorët më të njohr qe njeh historia e artit dhe qe kanë dhënë kontributë të madhe në kulturën botërore njihen: Leonardo Da Vinci, Ticiani, Piter Paul Rubens, Rembrandt Van Rin, Vincent Van Gogh, Pablo Picasso, Jackson Pollock etj.

Muzika është tërësia e veprave të artit që e pasqyron jetën dhe shpreh ndjenjat, përshtypjet, mendimet etj. me anë të tingujve të bashkërenditura në një mënyrë të tillë ritmike që të tingëllojë këndshëm, të formojnë një melodi e të kenë një harmoni. Muzika mund të kuptohet edhe si art i kombinimit të notave në mënyr të pëlqyer për veshin e njeriut, ka alfabetin muzikor që shenohet me :c;d; e; f; g; a; h dhe c si dhe disa shenja e terme sikurse janë p.sh.: shkallët c-dor g-dor re-magjore etj.

Mjekësia ose Medicina (lat. ars medicina = arti i shërimit) merret me shëndetin dhe parandalimin, njohjen edhe shërimin e sëmundjeve dhe lëndimeve. Gjithashtu ajo merret me shtatzëninë, lindjen dhe vdekjen.

Degët e mjekësisë
* Anatomia
* Kardiologjia
* Neurologjia
* Pediatria
* Sëmundjet e Brendshme
* Gjinekologjia
* Obstetrika
* Mjekësia e përgjithshme
* Kirurgjia
* Anestezia
* Nefrologjia
* Psikiatria
* Patologjia
* Reumatologjia
* Dietologjia
* Stomatologji
* Sëmundjet infektive
* Urologjia
* Dermatologjia
* Mjekësia ligjore
* Mjekësia e rrezeve
* Hematologjia
* Onkologjia
* Gastroenterologjia
* Mjekësia e transfuzionit
* Neurofisiologjia
* Alergologjia
* Pneumologjia
* Ortopedia
* Kirurgjia kardiotorakale
* Angiologia
* Otorinolaringoiatria
* Oftalmologjia
* Endokrinologjia
* Diabetologjia
* Proktologjia
* Nutricioni
* Kujdesjet Infermierore
Organe
* Pankreasi
* Buza
* Dora
* Ezofagu
* Goja
* Gishtat e dorës
* Hunda
* Indi (organ)
* Kapilare
* Koka
* Lëkura
* Mushkëria
* Mëlçia
* Qafa
* Truri
* Vena
* Veshi
* Zemra
* Syri
* Veshkat
* Organet gjenitale
* Këmbët
* Stomaku
* Faringsi
* Laringu
* Zorret e holla
* Zorret e trasha
* Kockat etj.

Sisteme organike
* Sistemi i Qarkullimit te Gjakut
* Sistemi urinar
* Sistemi respirator
* Sistemi limfatik
* Sistemi gastro-intenstinal
* Sistemi nervor
* Sistemi kockor
* Sistemi muskular etj.

Sëmundje
* Infarkti
* Infarkti miokardit
* Gripi
* Diarre
* Kolera
* Multiple Skleroza
* Tumori i trurit
* Asthma Bronkiale
* Bronchiti
* Pneumonia
* Laringiti
* Mykoviscidoza
* SIDA
* Anemia
* Talasemia
* Kanceri i gjirit
* Kanceri i Stomakut
* Antraksi
* Spondiliartroza
* Diabeti i sheqerit
* Toksikomania
* Tabagizmi
* Alkoolizmi
* Bulimia
* Anoreksia
* Obeziteti
* Fibriomat
* Kistet
* Tumoret
* Gangrena
* Infeksioni urinar
* Glomerulonefriti
* Nefroza
* Pielonefriti
* Cistiti
* Melenat
* Amenorhea
* Anuria
* Asfiksia
* Afagia
* Kariesi
* Prostati
* Hemorohidet
* Mykthi
* Alopecia
* Rakitizmi
* Tetania
* Blefariti
* Konjuktiviti
* Glaukoma
* Shkolija e retines
* Retinopatia diabetike
* Hernia diskale
* Artritet
* Stenoza mitrale
* Insuficienca renale
* Insuficienca Kardiake
* Insuficienca hepatike
* Ekzema
* Skizofrenia
* Neurozat
* Otiti
* Sinoziti etj.
* Autizmi

Fjala mitologji (nga Gjuha Greke mythos, një tregim, dhe logos, fjalim ose argument) nënkupton tregimin e miteve - historive që një kulturë specifike beson dhe përdor të mbinatyrshmen për të interpretuar ngjarje natyrore dhe për të shpjeguar natyrën e universit dhe njerëzimit.
Mitologjia shqiptare:
Shqiptarët kanë një pasuri të madhe mitologjike por ende të pa studiuar mirë. Tashmë dihet që figura si Zanat apo dhe figura të tjera si Katallani me një Sy janë pjesë e rrëfimeve dhe mitologjive të hershme shqiptare.

Matematika është mbretëreshë e shkencave. Ajo merret me studimin e raporteve sasiore dhe cilësore të objekteve konkrete dhe abstrakte, si dhe me studimin e formave hapësinore. Sipas Burbakistëve (Nicolas Bourbaki) ajo është shkencë që studion relacionet dhe në thelbin e saj është kuptimi i numrit. Matematika është shkencë deduktive d.m.th përfundimet e saj janë të përgjithshme dhe të sakta.

Fillimet e matematikës humben në thellësitë e shekujve dhe ajo u shfaq si rezultat i vështrimeve dhe përvojës së njerëzve në përballje me problemet dhe nevojat praktike. Sistematizimi dhe përmbledhja e njohurive matematikore ka filluar relativisht vonë. Kinezët e lashtë, civilizimi i Inkëve, pastaj në Indi kishte një zhvillim të konsiderueshëm të matematikës.

Në Greqinë antike matematika përjetoi një zhvillim të paparë nga një plejadë e tërë matematikanësh siç janë: Pitagora, Talesi, Platoni, Eudoksi, Euklidi, Arkimedi etj. Grekët e vjetër matematikën e kuptonin në sensin e gjeometrisë dhe të parët ishin ata që të vërtetat matematikore të cilat ato i quanin teorema i vërtetonin. Njohuritë matematikore të grekëve të vjetër më vonë i përvetësuan dhe i pasuruan arabët të cilët quhen edhe themelues të algjebrës. Përkthimet arabe të veprave të matematikanëve grekë në mesjetë depërtuan në Evropë.

Pastaj shtytjen dhe zhvillimin e matematikës e morën në dorë Evropianët. Në këtë periudhë mund të përmendim Vietin, Cardanon, Fibonaccin etj. Më vonë dolën në skenë Descartesi, Pascali, Leibnitzi, Bernoulli, Gaussi, Euleri etj. Në fund të shekullit XIX David Hilberti një matematikan i shkëlqyer gjerman në kongresin ndërkombëtar të matematikanëve të mbajtur në Paris në vitin 1900 propozoi dhe i formuloi njëzetetre (23) probleme matematikore të cilat shekulli XIX ia le në trashëgimi shekullit XX. Shumë prej këtyre problemeve i preokupuan matematikanët nga gjithë bota një kohë të gjatë dhe shumica e tyre u zgjidhën pas një pune të palodhshme ku participuan një numër i madh matematikanësh nga gjithë bota.

Matematika në ditët e sotme përjeton një zhvillim marramendës dhe është e shpërndarë në shumë degë të specializuara të cilat janë mjaft abstrakte. Në ditët e sotme është e pamundur të gjendët një autoritet si Hilberti i cili të ketë një pasqyrë të përgjithshme për të gjithë degët e matematikës. Poashtu nuk u gjet një matematikan i cili në fund të shekullit XX të propozonte probleme për shekullin XXI. Kjo është e kuptueshme sepse matematika si edhe të gjitha shkencat tjera kanë përjetuar një zhvillim të paparë.

Matematika në interaksion me shkencat tjera e ndihmon zhvillimin e tyre por në të njëjtën kohë ajo edhe vetë pasurohet. Sot matematika ka depërtuar edhe në ato degë të shkencës në të cilat deri para pak kohe as që ishte e imagjinueshme. Matematika në përgjithësi e mban karakterin e njerëzve të cilët e zhvillojnë atë. Është i gabueshëm mendimi i njerëzve për të cilët matematika është e pakuptueshme se në matematikë nuk ka konteste dhe ç'do gjë është e qartë. Ndërmjet matematikanëve ka pikëpamje të ndryshme për matematikën. Fatmirësisht kjo nuk do të thotë se matematika nuk ka perspektiva të ndritshme.

Nocionet dhe simbolet matematikore

Janë shprehjet matematikore (psh. emrat e numrave, figurave, operacioneve), shprehjet për marrëdhënie në mes të sasive (më i madh, më i vogël, i barabartë), simbolizmin matematikor (psh. 4+3 = 7), konventat matematikore (psh. njësitë standarde të matjes, nderimi i përparësisë së operacioneve), rezultatet dhe formulat e caktuara (memorimi i llogarisë, psh.6 + 6, për të njehsuar 6 + 7; njohja e formulës për sipërfaqen e katrorit; teorema e Pitagorës).

Konceptet matematikore

Konceptet dhe strukturat themelore matematikore, jo vetëm si njësi të posaçme, por edhe në ndërlidhje me koncepte dhe struktura tjera matematikore. Asnjëri prej koncepteve matematikore që shtjellohet nuk na »paraqitet« vet për vete. Kështu, koncepti i shumëzimit është i lidhur me konceptin e mbledhjes, kurse koncepti i pjesëtimit me zbritje.

Konceptet dhe strukturat le të shqyrtohen edhe në kontekst të njohurive dhe ambienteve tjera matematikore dhe jashtëmatematikore si dhe në situata të ndryshme mësimore.

Disa nga degët e matematikës janë:

* Logjika Matematikore
* Teoria e bashkësive
* Algjebra
* Teoria e numrave (aritmetika)
* Gjeometria algjebrike
* Gjeometria analitike
* Ekuacionet diferenciale
* Gjeometria diferenciale
* Topologjia
* Gjeometria
* Analiza Matematike
* Analiza komplekse
* Kombinatorika
* Matematika diskrete
* Teoria e lojërave
* Teoria e gjasës (probabilitetit)

Ligji (lat. lex) është një sistem rregullash dhe normash shoqërore që njerëzit duhte të ndjekin në një shoqëri apo vend. Ligjet vendosen dhe zbatohen nga institucionet dhe organet ligjore përkatëse të shoqërisë.

Ligji është marrëveshje (dukuri e rregullt) e përcaktuar me disa fjale nga një bashkësi njerëzish apo njerëzimit. Ligjit i nënshtrohen te gjithë pjesëmarrësit qe direkt apo indirekt kanë marre pjese ne formulimin e tij. Si shembull kemi disa lloje te ligjeve.

Ligjet natyrore, janë marrëveshje me ndihmën e tt cilave njerëzimi mundohet të shpjegojë dukurit natyrore. Për të arritur deri te formulimi i një ligji zakonisht ne shkencë përdoren dy metoda. Shtrimi i hipotezës pohuese, pas vërtetimit të saj shtrohet teorema e në bazë të cilës formulohet ligji. Metoda mohuese ka të njëjtin qëllim por hyrja në shpjegimin e dukurisë bëhet duke mohuar hipotezën e shtruar. Edhe këtu mbas vërtetimi që mohimet janë të gabueshme kalohet në teorema e në baze të saktësisë së tyre formulohet ligji. Ky lloj i ligjit zakonisht formulohet nga shkencëtarët. Për thyerjen e një ligji natyrore duhet te japen prova që ai ligj nuk është i saktë mbi bazë të ligjeve tjera.

Ligji juridik
Ligji është akt formal i cili përmban (ngërthen) tërësin e normave (rregullave) me të cilat rregullohet një fushë e caktuar e jetës në shoqëri. Ligji si i tillë është pjesë e tërësisë së sistemit juridik e kushtetues të një vendi.
Ligji juridike, krijimi i ligjit te tille ndryshon paksa nga ai natyrore. Por edhe ky mbasi te hynë ne fuqi duhet te respektohet nga pjesëmarrësit (indirekt/direkt) te krijimit te tij. Krijimi i ligjeve juridike ndryshon paksa nga koha dhe vendi. Këto ligje janë pjese e çdo sistemi qeveritare, dhe zakonisht ligjet juridike nuk janë absolute dhe te përjetshme dhe i përshtatën regjimeve qeveritare. Ligjet juridike zakonisht korrigjohen me kalimin e kohës. Kemi shembuj disa shtete te Evropës ligjet qe i përdorin sot janë korrigjuar gradualisht, mirëpo ne anën tjetër ka vende dhe shtete te cilat i "importojnë" ligjet nga vendet e huaja. Pasi qe këto bien ne kundërshtim me vete faktin qe ligji është vetëm një marrëveshje e vete krijuesve te ati ligji. Tek ligjet e "importuara" ka me tepër pjesëmarrës indirekt se direkt gjate futjes ne fuqi. Këto ligje janë edhe afat shkurte dhe ne përditshmëri nuk respektohen nga shumica e pjesëmarrëseve indirekt.

Zbatimi në administratë

A) Ligji është një rregull sjelljeje e pranuar formalisht si e zbatueshme apo e zbatuar nga një autoritet. Ligjit i nënshtrohen njësoj të gjithë pjesëmarrësit që direkt apo indirekt kanë marrë pjesë në zbulimin dhe formulimin e tij.

B) Tërësia e këtyre rregullave. Ligji është një rregull (ose grup rregullash) që zakonisht zbatohet nga nëpunës, dhe (ndryshe nga rregulla etike apo të tjera) shoqërohet nga sanksione nëse nuk zbatohet. Ligjet mund të jenë penale (që kërcënojnë ndëshkimin në rast sjelljeje anti-shoqërore), civile (që lejojnë padi ndërmjet personave me aftësi juridike për të vepruar, psh për dëme apo kërkimin e një urdhri nga gjykata për kryerjen apo moskryerjen e një veprimi të caktuar), kushtetuese (që krijojnë bazën juridike për funksionimin e një shteti, duke përfshirë zakonisht të drejtat dhe liritë e njeriut në një seksion të veçantë).

2. Shkenca apo filozofia e ligjit; jurisprudenca.

Sqarim shtesë: Ligjet në fushën juridike janë rregulla sjelljeje që janë shndërruar në akte normative, të cilat zakonisht përfshijnë elementin shtrëngues. Një ndarje e thjeshtë e ligjeve në bazë të natyrës së krjimit të tyre është ajo në ligje kombëtare dhe ligje ndërkombëtare. A) Ligjet kombëtare aprovohen nga legjislatori vendës dhe veprojne eksluzivisht brenda juridiksionit territorial të një shteti të dhënë. B) Ligjet ndërkombëtare krijohen nga bashkësia ndërkombëtare dhe zakonisht rregullojnë marrëdhëniet ndërmjet shteteve.

Ligji dhe e drejta

"E drejtë", si rregull, përdoret në dy kuptime themelore: një, në kuptimin e së drejtës objektive, d.m.th., “të një tërësie rregullash sjelljeje, normash juridike, që rregullojnë marrëdhëniet shoqërore”; dy, në kuptimin e së drejtës subjektive, d.m.th., “të një tagre që e gëzon subjekti, shtetasi”.

Përkufizimi i plotë i së drejtës ka parasysh shtrirjen e saj. E drejta, përveç se përbëhet nga normat juridike, ajo shtrihet edhe në një element tjetër të rëndësishëm: sanksionimin në rast të mosrespekimit ose shkeljes së tyre. Prandaj, e kundruar nga ky kënd, e drejta është një grumbull normash që shoqërohen me sanksionin, në rast të mosrespektimit ose shkeljes së tyre. Ky do të mund të ishte një ndër përkufizimet më të thjeshta, por njëkohësisht edhe më të përgjithësuara i së drejtës.

Komunikimi (lat. cum = me, munire = lidh, ndërtoj) është ecuria që lejon gjallesat të shkëmbejnë informacion nëpërmjet disa mënyrave dhe niveleve. Komunikacioni kërkon që të gjitha palët të kuptojnë një gjuhë të përbashkët që mund të shkëmbehet. Komunikacioni paraqet procesin e kalimit të informatave nga burimi përmes rrugëve të mesme deri te pranuesi, si dhe kalimin e reagimit të pranuesit përmes rrugëve të mesme deri te burimi. Komunikimi si i tillë në procesin e vet përfshin dy ose më shumë persona. Në ditët e sotme fjala komunikim shpesh përdoret edhe si sinonin i termit lajmërim (psh. komunikoi - lajmëroi, komunikatë -lajmërim).
Sipas ligjit me komunikim nënkuptohet çdo shkëmbim ose bartje informacioni ndërmjet numrave të caktuar të palëve me anë të mjeteve të shërbimeve publike elektronike në dispozicion. Kjo nuk përfshin ndonjë informatë të bartur si pjesë e një shërbimi transmetues për publikun nëpërmjet rrjetit të komunikimit elektronik, përveç nëse informacioni ka të bëjë me palën, si klient, abonent, regjistrues të identifikueshëm ose shfrytëzuesin (përdoruesin) që merr informacionin.

Elementet bazë të komunikimit janë gjashtë:

1. Burimi - është thelbi nga i cili nis komunikimi.
2. Kanali/Kanalet - është/janë rruga/rrugët përmes të cilave kalon mesazhi.
3. Dekodimi - nënkupton zbërthimin e mesazhit të burimit dhe kuptimin e tij.
4. Pranimi - nënkupton të pranuarit e mesazhit nga ana e pranuesit, pjesëmarrësit në komunikim.
5. Zhurma - është momenti në të cilin pranuesi nuk e kupton mesazhin nga burimi.
6. Reagimi (Feedback) - paraqet përgjigjen, reagimin e pranuesit ndaj mesazhit të burimit.

Kimia është shkenca ose me saktë ajo e degë e shkencave natyrore që merret me studimin e ndërtimit dhe vetive të materies dhe transformimeve të saj. Është studimi i vetive dhe strukturës së atomeve (duke përfshirë dhe izotopet e tyre të qëndrueshëm apo radioaktive), të përbërjeve dhe molekulave, të përzierjeve dhe të tretësirave, si elemente bazë të natyrës dhe se si ato kombinohen për të formuar stadet e ndryshme të materies që na formojnë në dhe çdo gjë që na rrethon. Njohja e strukturës elektronike të atomeve është baza e kimise konvencionale, ndërsa njohja e strukturës së bërthamës është baza e kimisë bërthamore. Prishja dhe formimi i lidhjeve mes atomeve dhe molekulave janë përgjegjës për transformimin e materies.

Disiplinat kryesore të kimisë

* Kimia organike
* Kimia inorganike
* Kimia fizike
* Kimia analitike
* Biokimia
* Kimia farmaceutike
* Kimia industriale
* Kimia ushqimore

Disiplina të tjera

Ekzisitojnë shumë specializime dhe disiplina të kimisë, për shembull: kimia makromolekulare, kimia kombinatorike, astrokimia, inxhinieria kimike, kimia kompjuterike, elektrokimia, gjeokimia, inxhinieria e materialeve, shkenca e materialeve, biologjia molekulare, citokimia, histokimia, kimia klinike, kimia bërthamore, metalorganika, stereokimia, kimia e mjedisit, kimia e gjelbër, radiokimia, fotokimia, kimia radiofarmaceutike, aerotermokimia etj.

Interneti është rrjet (ang.:network , lexo:netuork) me mundësi për kyçje publike të rrjeteve të ndërlidhura kompjuterike, që transmetojnë të dhëna (ang.:data të caktuara duke përdorur Internet protokolin (IP) standard. Me fjalë të tjera, interneti është rrjet i rrjeteve që përmbanë miliona pjesëza të vogla rrjetesh rajonale, akademike, të biznesit e qeveritare, të cilat në vete përmbajnë informata dhe shërbime të ndryshme, siç janë posta elektronike, format e kontaktit, transferuesit e skedave dhe dokumentet e tjera nga e gjithë bota.

Historia
Fillet e internetit datojnë nga vitet '60, kur ai filloi si perpjekje e ushtrisë amerikane për t'i lidhur me rrjet / Networks bazat e saj nëpër Amerikë. Më pas këtë filluan ta bëjnë universitet, duke u lidhur me njera-tjetren dhe më vonë universitetet shërbyen si ISP për studentët dhe profesorët, me qëllim që të bëhej një shkëmbim sa më i madh informacionesh. Rreth viteve '70 filloi komercializimi i internetit, por atëbotë mund të përdorej vetëm posta elektronike dhe ishte shume i shtrenjtë. Në vitit '90 interneti bëri "boom" me komercializimin e plotë të tij: firma të nisura fillimisht me dy vetë dhe me kapital prej 500.000$ pushtuan bursat e botës dhe punësuan mijëra vetë. P.sh. Yahoo filloi në vitet ’90 nga dy vetë (japonezë), me kapital fillestar prej 1.000.000$, kurse tash vlera e saj në bursa kap shumën prej mbi 300.000.000$.

Rruga e krijimit të internetit
Rrjeti ARPA
Zanafilla e idesë për ndërtimin e rrjetit, që për ne është i njohur me emrin "internet" rrjedhë nga koha e luftës së ftohtë në vitet ´60. Si iniciatorë të një rrjeti të tillë janë qarqet ushtarake të ShBA-ve, të cilat sot nga disa prezantues në internet kritikohen për mbajtjen sekrete të internetit.

Që në fillim të viteve ´60, ushtarakët amerikanë mendonin se si t'i mbronin informatat e mbledhura edhe në rast të ndonjë sulmi atomik nga kundërshtarët. Si zgjidhje më e mirë e këtij problemi shihej një rrjet elektronik. Me këtë rrjet duhej që të dhënat e njëjta të regjistroheshin dhe të shpërndaheshin në kompiuterë që gjendeshin në largësi. Në rast ndryshimi apo futjes së të dhënave të reja, duhej që ndryshimet të bëheshin në të gjithë kompiuterët e lidhur në atë rrjet. Secili nga kompiuterët e lidhur duhej të komunikonte në disa lidhje me kompjuterët tjerë. Vetëm në këtë mënyrë ishte e mundur vazhdimësia e komunikimit në rast të shkatërrimit të ndonjërit nga kompjuterët, ose këputjes së ndonjë lidhjeje. Sidoqoftë, në vitin 1964 Forcat Ajrore të ShBA-ve angazhojnë firmën RAND Corporation për ndërtimin e projektit të quajtur "Rrjeti i decentralizuar". Kjo firmë nuk u angazhua për atë që ne sot e njohim si paraardhës të internetit. Për shkak të shumë vështirësive, ky projekt nuk u realizua, kurse vetë ideja për një "rrjet të decentralizuar" ,ku bartja e të dhënave do të bëhej në formë paketash, mbeti në kokat zhvilluese.

Qendra shkencore Advance Research Projects Agency (ARPA), që nga viti 1958 shërbente për zhvillimin shkencorë për ushtrin amerikane, vendosi që më 1966 të ndërlidhë rrjetin me llogaritësin ARPA. Me këtë rast ideja për "rrjetin e decentralizuar" u zhvillua edhe më tej dhe mori një formë paksa më të kuptueshme. Në vitin 1969 në rrjetin ARPA-Net ishin të lidhur katër llogaritës. Tre vite më vonë në ARPA-Net ishin të lidhur 40-të llogaritës. Duhet theksuar se edhe në këtë kohë ARPA-Net ishte një rrjetë i mbyllur. Nga ky rrjetë i mbyllur ARPA-Net do të ndërtohej më vonë rrjeti i internetit.
Te arriturat shkencore

Ideja për lidhjen e llogaritësve në një rrjetë, ishte interesante jo vetëm për qarqet ushtarake por edhe për ato shkencore. Në të vërtet për shkencëtarët nuk ishte shumë interesante mundësia e sinkronizimit të të dhënave ndër kompiuter, porse vetë bartja dhe shkarkimi i të dhënave nga një kompiuter në tjetrin. Pasi që ARPA-Net kishte një aftësi për t´u hapur nuk ishte problem për të zgjeruar edhe në fushat tjera. Më ndihmën e këtij rrjeti shkencëtarëve, që në vitet e `70 ju epej mundësia e shkarkimit të informatat nga institutet e lidhura në ARPA-Net .

Numri i llogaritësve të lidhur në këtë rrjetë rritej dita-ditës, llogaritësit e lidhur kishin sisteme të ndryshme operative. Llogaritës të fabrikantëve të ndryshme, unix e më vonë edhe kompiuterët personale filluan të lidhen në këtë rrjetë. Disa nga këta llogaritës kishin lidhje të drejtpërdrejtë ndërsa të tjerët lidheshin me ndihmën e telefonit dhe të modemit. Me këtë paraqitet nevoja e një protokollimi të ri të bartjes së të dhënave. Ky protokoll duhej të mos jetë i bazuar në sistemin operativ të kompiuterve të lidhur dhe shpejtësinë e bartjes së informatave. Si rezultat i kësaj nevoje lindi protokolli TCP/IP, më këtë u bë edhe i mundëshem bartja e informatave në rrjetin ARPA-Net në mënyrë të standardizuar për të gjithë llogaritësit e lidhur në këtë rrjetë.

Merita shkencore në ARPA-Net kanë edhe studentët, të cilët e zbuluan këtë rrjetë në mënyrën e vet. Dëshirë e tyre ishte një tablo informative ku bëhet këmbimi i informatave në mes tyre. Si rezultat i kësaj pune krijohet i ashtuquajturi "Usenet " (rrjeti i përdoruesve). Me këtë u vendosë edhe një gurë në ndërtimin e internetit.
Rrjeti i rrjeteve

Nevoja e dallimi të botës shkencore dhe asaj ushtarake të lidhur në ARPA-Net, për shkak të sekreteve ushtarake solli që në fillim të viteve `80 nga ARPA-Net të ndahet rrjeti ushtarak Mil-Net, ndërsa ARPA-Net mbete në duar të shkencëtarëve. Në pjesën civile të këtij rrjeti në vitet ´80, bëhet katapultimi i numrit të kompiuterve të lidhur në të. Shkaktar i rritjes së numrit të lidhjeve, merret organizata amerikan National Science Foundation (NSF). Kjo organizatë arriti që të gjithë llogaritësit e qendrave të rëndësishme shkencore në ShBA të i lidhë në këtë rrjetë. Kështu me këtë lidhje u bë e mundshme që nga rrjete të vogla të kyçen në rrjetin e madh dhe nga ai në ndonjë rrjetë apo kompiuteri tjetër. Me këtë edhe u krijua "rrjeti i rrjeteve" për të cilin për një kohë të shkurtër merr dheun fjala "internet" . Me këtë edhe fjala ARPA-Net u largua nga kokat e njerëzve rreth viteve ´80.

Në të njëjtën kohë në Evropë ndiqeshin zhvillimet në këtë drejtim. Mirëpo ato ishin të bazuara në Normat ISO. Pasi që modeli amerikan TCP/IP nuk ishte normë e ISO-së ata edhe nuk e pranonin atë. Në vitin 1986 themelohet organizata RARE (Réseaux Associés pour la Recherche Européenne) me qëllim të koordinimit të iniciativave për krijimin e një sistemit të lidhjeve të kompiuterve në nivelin Evropian. RARE lancoi projektin evropian COSINE (Cooperation for an Open Systems Interconnection Networking in Europe ) për kete qellim.

Inciativa evropiane ju përkulë suksesit të TCP/IP-së në Amerikë dhe më në fund vendosen për të krijuar një rrjetë multi-protokollar që ndër të tjera e pranonte protokollin TCP/IP. Ky sistem i lidhjes u emërtua EuropaNet dhe në të u lidhen qendra të ndryshme shkencore të Evropës.

Tani më ekziston lidhja transatlantike e Evropës në Backbone të ShBA-së. Koordinimi i komunikimit në internet për zonën Evropiane ju besua organizatës RIPE (Réseaux IP Européens). Edhe në Evropë ekziston sistemi lidhja e rrjetit me nënrrjetet dhe quhet Ebone (Europëischer Internet-Backbone). Firmë e cila për shkak të bankrotit u desh të mbyllet në vitin 2002. Në kontinentet tjera ka iniciativa dhe zhvillime të ngjashme me ato të Evropës.

Sot kur ne themi "Internet", atëherë nënkuptojmë jo vetëm thjeshtë një rrjet, por sistemin, lidhjen e rrjeteve të ndryshme të vogla (organizatave, institucioneve etj.) në Backbone. Funksionimi i internetit

Të gjithë i keni dëgjuar fjalët URL dhe WWW. Por, ç’do të thonë këto fjalë? URL – Uniform Resource Locators s’është asgjë tjetër, por vetëm adresë e një faqeje në internet që përmban informacionin e shkëmbyer standard të shprehur me Http:// (HyperText Transfer Protocol), që ju e shkruani në çdo adresë që doni ta shihni ne Internet. Hypertext do të thotë një tekst i regjistruar në një forme elektronike me lidhje referative ndërmjet faqeve.

Kuptojeni Internetin si një qytet të madh që ka shume banesa, ca pallate, rruge, trafik, shtepi te bukura dhe te shpifura, reklama nepër rruge dhe matrapaz qe duan te te tundojn te vesh ne faqet e tyre dhe te shesin dicka, ka shtepi kurvash dhe reklama te felliqura, ka edhe xhami dhe kisha, teqe dhe sinagoga, tempuj budistesh dhe orgjish. Imagjinoni Tiranen me plehra, ndyresira dhe njerez te felliqur qe mezi presin te shkruajn llafe te poshtra nepër dhomat e bisedave (chatrooms), rruge me gropa (me keto ne Internet kuptohen lidhjet e cala te disa ISP-ve).Pra shkurt ka çdo gje te mire edhe te keqe por e rendesishme është te dish adresen njesoj sic duhet te dish adresen e shtepis qe te vesh. Pa adrese nuk vete gjekundi. Ndersa me te pyetur shkon ne Stamboll thote populli dhe me te pyetur ne Internet (d.m.th me search/kerkim) shkon edhe ne Hene pasi Stambolli ne Internet nuk është vetem se nje klikim ne www.instabul.com.tr larg.

Ç'është WWW (World Wide Web)? Është bota jonë virtuale, Rrjeti i Përgjithshem Botëror. Imagjinoni një rrjetë merimange gjigante që vazhdon të thurret edhe në momentet kur ti je duke lexuar këtë. Merimanga e ka trupin në ShBA, kurse këmbët gjithandej nëpër botë.

Mund te keni ndegjuar edhe për FTP (File Transfer Protocol), që është standardi i përçimit të skedarëve, kur programi skedar-përçues duhet të mbështsë dërgimin e skedarit në një server interneti.

ISP Internet Service Provider) është serveri që mban faqet dhe na bën të mundur lidhjen me internetin nga shtëpia.

Serveri është një komjuter që bën të mundur lidhjen me internetin. Pra, është vetëm një mbështetës që vetë është i lidhur me një server tjetër, kurse edhe ai tjetri vetë me një tjetër.

Hosteri (pritësi) është server që mban faqen tënde në internet dhe që bën të mundur që edhe të tjerët ta shohin atë. Kuptojeni atë si një dyqan me qira, për të cilin duhet t'i paguani qiradhënësit.

XHTML (extended HyperText Markup Language) dhe XML (eXtensible Markup Language) janë standarde të reja për krijimin e faqeve, versione të reja të HTML.

Intraneti është një rrjet privat kompjuterësh me hyrje të kufizuar vetëm për një organizatë, por që përdor të njëjtat rrugë dhe forma pune që ka edhe Interneti.

Prapashtesa .com në adresë do të thotë commercial dhe është për faqet me qëllime dhe përmbatje tregtare, .org do të thotë organization, .edu do të thotë education dhe është për universitete dhe shkolla etj.

Informatika është shkenca që merret me të gjitha çështjet e përpunimit të vetvetishëm të informacionit nëpërmjet përpunuesve elektronikë.

Termi informatikë është bashkimi i dy fjalëve të gjuhës franceze “informatique”, informacion (ose të dhëna, informata) dhe automatique (automatik) dhe u përdor për herë të parë në vitin 1962 nga Philippe Dreyfus për të treguar përpunimin automatik aritmetik të informacionit. Ka shumë përkufizime të ndryshme se çfarë përfshihet brenda termit informatikë.

"Informatika është shkencë që merret me përpunimin automatik të informacioneve me kompjuter, ku me përpunim nënkuptohet: pranimi i informacioneve nga pajisjet hyrëse dhe shndërrimi i tyre në sinjale; përçimi i tyre nëpër linja për komunikim brenda kompjuterit me teknika të ndryshme; vendosja në kujtesën kompjuterike; përpunimi nga njësia qendrore njehsuese (procesori) me ndihmën e programit kompjuterik të përshtatshëm dhe në fund, shndërrimi i sinjaleve në informacione të kuptueshme për shfrytëzuesin, nga pajisjet dalëse". [1].

Informatika është shkencë:

* e analizës teorike dhe konceptimit të sistemeve informatike Informatika teorike,
* e formimit organizativ dhe teknik të sistemeve informatike - Informatika e sistemeve ose Informatika praktike dhe
* e realizimit të sistemeve informatike, sidomos e realizimit të komponentëve teknike (Hardware)- Informatika teknike

Detyra e informatikës qëndron kështu në përpunimin e të dhënave në lidhje me një problem praktik, informacionet që nevojiten për zgjidhjen ose trajtimin e vetë problemit. Mjeti themelor teknologjik në të cilin bazohet informatika është Përpunuesi Elektronik. Çdo kompjuter, nga më i fuqishmi deri tek më ekonomiku, është i përbërë nga dy elemente themelore: harduere dhe softuere. (hard = i fortë, i rëndë; soft = i butë, i lehtë ware = përbërës). Me termin harduere tregohet çdo pajisje fizike, pjesë e kompjuterit si për shembull (kasa, ekrani, kujtesa, disku, tastiera, njësite hyrëse dhe dalëse etj.) Nga ana tjetër me termin softuere tregohen programet që përdoren në kompjuter (Word, Excel, Gimp, ...) dhe që nëpërmjet informacioneve të ruajtura nga hardueri, prodhojnë rezultatet e kërkuara nga përdoruesi.