Pyetje pergjigje psikologjike....

Skizofrenia dhe çrregullimet si skizofrenia?

Nga gjitha çrregullimet mendore, skizofrenia ka pasoja më serioze. Skizofrenia është lloji më i zakonshëm i psikozë dhe personat me këtë sëmundje priren të jetojnë në botën e imagjinatës së tyre. Pjesa më e madhe e skizofrenëve të shtruar në spital vishen vetë, lëvizin rreth e rrotull dhe kryejnë aktivitete të tilla të jetës së përditshme si ngrënia dhe pirja e duhanit thuajse në të njëjtën mënyrë si gjithë të tjerët. por personat me skizofreni nuk tregojnë interes dhe preokupim për ngjarjet dhe njerëzit përreth tyre. Ata janë më të shumtën e herës të preokupuar me fantazira, përfytyrime të rreme dhe halucinacione që ndikojnë në të menduarit dhe të folurit e tyre. Ndonëse ka disa lloje skizofrenie, shumica e skizofrenëve shfaqin disa simptoma të përbashkëta.
Çrregullimi i skizofrenisë duket se ndodh një në 100 veta dhe shpesh ndjek një ecuri kronike, prandaj kujdesi i pacientëve me skizofreni përfshin shumë burime të shërbimeve psikiatrike.
Rreth 1% popullsisë vuan nga skizofrenia.

Simptomat klinike të skizofrenisë

Në përgjithësi simptomat e klientëve skizofrenikë mund të grupohen në çrregullime që u takojnë fushave të ndryshme me rëndësi parësore: mendimit, perceptimit dhe vëmendjes, sjelljes motore, gjendjes afektive ose emocionale dhe kryerjes së funksioneve jetësore. Megjithëse gama e problemeve të personave të diagnostikuar me skizofreni është mjaft e gjerë, zakonisht pacientët shfaqin vetëm disa prej këtyre problemeve. Për këtë arsye pacientët skizofrenikë ndryshojnë nga njëri-tjetri më shumë se ç’vihet re te pacientët e prekur nga çrregullime të tjera. Me kalimin e kohës simptomat e tyre ndjekin rrjedha të ndryshme: disa shërohen pak a shumë shpejt, ndërsa të tjerët përkeqësohen në mënyrë progresive.
Ekzistojnë mendime të ndryshme dhe kontradiktore lidhur me atë se, cilin person do ta quajmë skizofrenik. Meqë skizofrenia përfaqëson çrregullimin më të zakonshëm psikotik, ajo përdoret shpesh si një thes ku futen të gjithë ata individë, që nuk mund të klasifikohen ndryshe. DSM-IV-R ndihmon në klasifikimin e personave me simptoma të mjaftueshme që mund të shikohen qartë. DSM-IV-R identifikon disa fusha në të cilat individi me skizofreni provon shqetësime e çrregullime tipike që lidhen me të. Këto fusha përfshijnë të menduarit, të perceptuarit, emocionet, ndjenjën e unit,vullnetin, marrëdhëniet me botën dhe sjelljen.

a. Dëmtimi i përmbajtjes dhe formës së mendimit.

Shumë persona me skizofreni provojnë përfytyrimin të paqena (deluzive) ose besojnë në gjëra që nuk mbështeten te realiteti. Disa skizofrenë kanë deluvionin e persekutimit dhe besojnë se dikush përpiqet t’i vrasë ose t’i dëmtojë. Ata gjithashtu mendojnë sikur agjentë të ndryshëm u kontrollojnë mendimet dhe sjelljen. Po ashtu ata e kanë të vështirë të ndajnë realitetin nga fantazia.
Simptomat karakteristike mund të konceptohen në dy kategori të gjera: pozitive dhe negative. Simptomat pozitive duket se e reflektojnë teprinë apo shtrembërimin e funksioneve normale, ndërsa simptomat negative reflektojnë pakësimin ose humbjen e funksioneve normale.
Personat me skizofreni shpesh kanë probleme me formën e mendimeve të tyre. Shpesh të menduarit e tyre është i pa organizuar dhe pa lidhje. Ata kanë probleme kur bëjnë lidhjen e një informacioni aktual me njohuri të mëparshme. Po ashtu ata tregohen konfuzë dhe nuk janë të aftë të bëjnë analiza. Idetë dhe mendimet e tyre zhvendosën nga një temë në tjetrën, megjithëse nuk ka asnjë lidhje midis këtyre temave. Zakonisht i ndajmë në simptomat pozitive dhe ato negative:

1. Simptomat pozitive përfshijnë shtrembërimet ose tepritë e:
1) përmbajtjes së të menduarit (deliret),
2) perceptimit (halucinacionet),
3) gjuhës e të komunikimit (të folurit e çorganizuar),
4) të kontrollit e të sjelljes (sjellje tepër e çrregulluar ose katatonike).
Këto simptoma pozitive mund të përfshijnë dy dimensione të ndryshme: “dimensionit psikotik” që përfshin deliret dhe halucinacionet, si dhe “dimensionit çorganizues” që përfshin të folurit dhe sjelljen e çorganizuar.

2. Simptomat negative përfshijnë:
1) reduktimin e spektrit të intensitetit të shprehjeve emotive (ndjenjat e cekëta),
2) rrjedhshmërinë dhe produktivitetin e mendimit dhe të të folurit (alogjik),
3) orientimi e sjelljeve me përfundim arritjen e një qëllimi (abuli).

3. Ravgimi i përmbajtjes së mendimit duket më i rëndësishëm për skizofreninë, duke e krahasuar me çrregullimin formal të të menduarit.
• Mungesa e insight-it është evidentuar nga shumë studime. Në pjesën dërmues të rasteve, kur skizofrenët janë pyetur se çfarë kanë ose pse janë shtruar në spital, ata nuk kanë arritur ta vlerësojnë gjendjen e tyre.
• Deliret janë besimet të gabuara, që zakonisht sjellin interpretime të pasakta të perceptimeve ose të eksperiencave.
• Deliri i madhështisë: Kur personi ka pasuri nën zotërim,ka bukuri të jashtëzakonshme ose një aftësi të veçantë, ka miq të fuqishëm apo është vetë figurë e rëndësishme.
• Deliri nihilist: Kur personi beson që është i vdekur ose do të vdesë; kur beson se ai vetë nuk ekziston dhe as bota nuk ekziston.

• Deliri i persekutimit: Personi ndihet i përndjekur nga shokët, komshinjtë ose bashkëshorti (ia); beson se ndiqet, mbahet nën vëzhgim ose spiunohet nga qeveria apo organizata të tjera.

• Deliri somatik (trupor): Kur personi beson që organet e trupit i kanë pushuar së funksionarit ose i janë kalbëzuar; kur beson se e ka hundën ose ndonjë pjesë tjetër të trupit jashtëzakonisht të madhe apo të përçudnuar.

• Deliri seksual: Kur personi beson që sjelljen e tij personale seksuale e njohin të gjithë; kur beson se është i përdalë, prostitutë, pedofil ose përdhunues, madje se masturbimi e ka çuar në përkeqësimin ose në dëmtimin e shëndetit.
• Deliri fetar. Personi beson se ka mëkatuar kundër Zotit; se ka një marrëdhënie të veçantë me Zotin ose me Shpirtin Shenjt, se ka një mision të veçantë fetar, se është Djalli (Dreq) ose se është i dënuar të digjet në Ferr. etj.

b. Dëmtimi i perceptimit

Individët me skizofreni shpesh thonë se kanë patur halucinacione ose përjetime shqisore në mungesë të ngacmueseve shqisor. Shpesh këto janë halucinacione dëgjimore, si të dëgjuarit e zërave që i flasin pacientit ose që thjesht krijojnë tinguj. Po ashtu kanë edhe halucinacione e shqisës së të prekurit dhe ndeshen në trajtën e ndjenjës së të çpuarit ose të djegies. Shpesh ndodhin edhe halucinacione pamore si dhe të nuhatjes, si p.sh., sikur shikojnë gjarpërinj që rrëshqasin nëpër dhomë.
Halucinacionet që në thelb janë shfaqje më të zakonta e më karakteristike të skizofrenisë, duhet të verifikohen në kontekstin e sistemit ndijor në gjendje të integruar apo të pastër. Halucinacionet e shfaqura gjatë gjumi ose gjatë zgjimit konsiderohen pjesë e gamës normale. Halucinacionet e shfaqura vetëm një herë ose ato që nuk përbejnë objekt perceptimi të jashtëm, nuk konsiderohen halucinacione karakteristike të skizofrenisë dhe as të ndonjë tjetër çrregullim psikotik në disa kontekste kulturore halucinacionet mund të jenë edhe brendi apo pjesë normale e eksperiencës fetare.

c. Dëmtimi i emocioneve

Shumë persona me skizofreni manifestojnë reagime emocionale anormale. Nganjëherë ata duken si pa ndjenja apo emocione dhe nuk demonstrojnë ngacmime emocionale. Ata kanë prirje ta orientojnë shikimin drejt përpara dhe duken apatikë kur flasin, zëri i tyre është monoton dhe pa ngjyrime emocionale. Personat të tjerë me skizofreni manifestojnë reagime emocionale të papërshtatshme: fjala vjen, ata qeshin kur mësojnë një lajm të hidhur ose qajnë pa ndonjë shkak të dukshëm; ose gjendja e tyre emocionale ndryshon në mënyrë të menjëhershme dhe reagimi i tyre mund të mos ketë lidhje me ngacmuesin.

d. Dëmtimi i ndjenjës së unit dhe të vullnetit

Ndjenjat e unit është një veçori e rëndësishme e një personit normal e të shëndetshëm. Një person me skizofreni ka vështirësi në krijimin e identitetit të tij personal dhe beson se janë forcat e jashtme që drejtojnë sjelljen e tij. Te klient e të tjerë vihet re emocionaliteti i papërshtatshëm, po ashtu shfaqet edhe emocionaliteti i zbrazët, varfëria e të menduarit si dhe ndjenjat e cekëta.
Një tjetër karakteristikë që vihet re shpesh te një person me skizofreni është çrregullimi i vullnetit, mungesa e aktivizimit drejt një synimi të caktuar. Personi nuk tregon motivimin e duhur për ta çuar një veprim deri në fund. Kjo, natyrisht, bën që personi të mos jetë i zoti për të funksionuar si duhet në shoqëri.
Fjala vjen, personi mund të ketë një pamje të çrregullt, mund të vishet në mënyrë të papërshtatshme (p.sh. mund të veshë disa xhaketa njëra mbi tjetrën, këpucë e dorashka në një ditë të nxehtë) ose mund të shfaqë një zemërim të papritur në mungesën të stimujve të jashtëm (p.sh. të bërtasë apo të mallkojë). Duhet pasur kujdes që ky kriteri të mos aplikohet shumë gjerësisht.

e) Dëmtimi i marrëdhënieve dhe i sjelljes

Një individ me skizofreni ka shumë vështirësi në shoqërimin me të tjerët. Shpesh ai tërhiqet nga marrëdhëniet shoqërore. Ngaqë kalon momente deluvionesh (përfytyrime të paqena) dhe halucinacionesh, ai nuk është në gjendje të vendosë lidhjet e duhura me botën që e rrethon.
Çrregullime të theksuara të sjelljes vihen re, sidomos në format e rënda të skizofrenisë. Kështu, p.sh., personi skizofren mund të marrë poza të ngrira ose të manifestojë lëvizje sterotipe spazmodike apo manierizma të tjera të çuditshme.
Skizofreni mund të shfaqë stereotipizim, pra, të bëjë ngërdheshje ose shprehje të çuditshme të fytyrës. Kurse simptomat më të rralla janë: ekopraksia (imitimi i lëvizjeve dhe i pozave të një personi tjetër). Ekstremi i kundërt është ngurtësimi katatonik – marrja dhe mbajtja e pozicioneve të pazakonta për një kohë të gjatë, p.sh., një klient mund të qëndrojë në këmbë, i mbështetur vetëm me njërën këmbë, ndërsa tjetrën ta mbajë të ngritur; në këtë pozicion ai mund të qëndrojë për një ditë të tërë.


Llojet e skizofrenisë

Llojet apo nëntipat e skizofrenisë përcaktohen nga simptomatologjia kryesore në momentin e vlerësimit. Megjithëse prognoza dhe trajtimi i këtyre nëntipave e ndryshojnë në një masë të dukshme. Sepse skizofrenia zakonisht fillon gjatë fëmijërisë ose adoleshencës së hershme. Diagnoza e skizofrenisë kërkon që simptomat të jenë të pranishëm, të paktën për gjashtë muaj. Zakonisht ka një fazë pararendëse, gjatë së cilës vihet re një keqësim i dukshëm i funksionimit normal. Zakonisht gjatë kësaj faze, personi shfaq shenja të tërheqjes nga shoqëria, moskujdesje për higjienën personale, mungesa motivimi dhe përjetime perceptimesh jo të zakonshme. Gjatë fazës aktive simptomat psikotike (si halucinacionet dhe deluvionet) manifestohen më shpesh. Dhe së fundi, pas fazës aktive vjen faza e mbetur, gjatë të cilës rishfaqen mjaft nga karakteristika e fazës pararendëse.
DSM-IV-R rendit pesë lloje kryesore të skizofrenisë: atë katatonike, të çorganizuar, paranoide, të padiferencuar dhe të mbetur.

a. Skizofrenia kastatonike

Skizofrenia katatonike është një lloj krejt i rrallë skizofrenie, që në më të shumtën e rasteve dallohet nga një palëvizshmëri e plotë dhe nga një mungesë e dukshme e dëshirës për të lëvizur e për të folur.(Një person me skizofreni katatonike nganjëherë mban të njëjtin pozicion jo normal, për një periudhë të gjatë kohe. Kjo është një mënyrë për të shmangur ankthin që i krijon bashkëpunimi me persona të tjerë).
Katatonikët nganjëherë janë të sugjestionueshëm dhe ju nënshtrohen urdhrave si të ishin robotë. Shpesh ata bëjnë të kundërtën dhe u rezistojnë përpjekjeve nga jashtë për t’u ndryshuar pozicionin ose për t’i ushqyer ata. Ata mund të manifestojnë amnezi selektive humbje kujtese për disa ngjarje dhe kujtesë të jashtëzakonshme për të tjera.

b. Skizofrenia e çorganizuar

Tipi i çorganizuar – kur paraqiten mënyra të foluri e sjellje të çorganizuara dhe ndjenjat të cektë ose të shfaqura në mënyrë të papërshtatshme. Menjë fjalë degradimi më i rëndë i personalitetit ndodh në skizofreninë e çorganizuar. Më parë skizofrenia e çorganizuar quhej hebefreni (që do të thotë fëminor, ose i pakuptimtë). Fillimi i saj shfaqet në moshën të hershme. Ajo karakterizohet emocionet e zbrazëta dhe të papërshtatshme, duke përfshirë budallaqe dhe të qeshur vend e pa vend, reagime fëminore, sjellje të çuditshme, të folur dhe të menduar pa lidhje, halucinacione dhe deluzione.

c. Skizofrenia paraniode

Shfaqja bazale e tipit paraniod nënkupton praninë e delireve ose të halucinacioneve dëgjimore . sepse njerëzit me skizofreni paranioke shpesh kanë deluvione e persekutime ose të madhështisë. Deluzionet parësore ndodhin vetvetiu. Ato janë rëndësishme sepse rrallë ndodhin në çrregullime të tjera dhe për këtë qëllim kanë vlera diagnostike. Shumica e deluzioneve janë dytësore, p.sh., ato lindin nga ndryshime mendore të mëparshme. Disa deluzioneve paraprihen nga i ashtuquajturi humor deluzional; të tjerat paraprihen nga halucinacionet. Ndërkohë vihen re dhe disa lloje të tjera deluzinesh. Deluzionet r persekutimit, deluzionet re referencës, deluzionet e kontrollit.
Me deluzionet e persekutimit paranikët manifestojnë gatishmëri të madhe, dyshimi si dhe vigjilencës ndaj “agjentëve” që përpiqen gjithmonë për t’i kapur. Ata mund të besojnë se janë vetë Krishti, Mesia, Shpëtimtar, ose objekt ndjekjeje nga CIA. Kjo aftësi për të përcjellë pjesën e keqe nga vetja mbi të tjerët, mund t’u sjellë për pasojë një ndjenjë plotfuqishmërie. Kurse Deluzione madhështie të tilla u sigurojnë skizofrenëve paranikë bazën e logjike të asaj se përse të tjerët i persekutojnë ata.
Një skizofren paranik ka shanse të shërohet dhe të funksionojë normalisht.

d. Skizofrenia e padiferencuar.

Tre llojet e mësipërme të skizofrenisë manifestojnë simptomat psikotike të veçanta. Nganjëherë individi me skizofreni nuk futet në ndonjë kategori të vecantë ose shfaq simptoma që u përkasin më tepër se një lloj skizofrenie. Ky pacient etikohet se ka skizofrenin të padiferencuar. Kjo lloj, e quajtur nganjëherë skizofrenia e thjesht, karakterizohet nga një humbje graduale e interesit për botën, për marrëdhëniet shoqërore dhe për higjienën personale, si dhe nga një tërheqje e theksuar, nga apatia dhe indiferentizmi emocional.
Tipi i padiferencuar që nuk i përmbushin kriteret për tipin katatonik, atë të çorganizuar ose atë paranoid, por ai i përshijnë simptomat të dukshme të fazës aktive, quhet skizofreni e padiferencuar.

e. Skizofrenia e mbetur

Individët me skizofreni të mbetur nuk kanë simptoma të mëdha psikotike, por ata kanë pasur një episod skizofrenie në të kaluarën. Ata kanë prirje për të shfaqur simptoma të tilla si tërheqje nga shoqëria, të menduar të palogjikshëm dhe emocione të parregullt, ndonëse ata mund të funksionojnë realitivisht mirë. Personi që klasifikohet me skizofreni të mbetur (rezidual) nuk mund të quhet se është taman “në gjendje të stabilizuar” , sepse ai vazhdon të shfaqë disa shenja çrregullimi