Grupi britanik i rrokut që i këndoi Enver Hoxhës

Një histori e jashtëzakonshme muzikantësh britanikë që adhuronin Shqipërinë diktatoriale, që sulmonin kryeministren Thatcher dhe luftën në ishujt Falkland. Attila, këngëtari rebel i punk-ut që u dashurua me Shqipërinë e viteve ‘80


Përgatiti Altin Raxhimi

(Vijon nga numri i shkuar)

Vitin tjetër në Jeruzalem
Faqja e internetit e John Duncan-it, 45-vjeçar nga Leeds-i, qyteti industrial i veriut të Anglisë, thotë: “Pjesa më e madhe e gazetave humbasin kohë duke reaguar ndaj ngjarjeve dhe ndryshimeve para se të kuptojnë se ç’po ndodh. Shumica e gazetave kanë thesare të fshehura.”
Kur organizoi grupin e autobuzit, Duncan-i ishte 24 vjeç, skilipec, i sapodalë nga trockizmi dhe me diplomë për menaxhim nga Shkolla Ekonomike e Londrës. Si botues i ËSC-së, mendoi se një rrugë Shqipërie do t’ia ngrinte profilin revistës. U lidh me një agjenci nga krahina Yorkshire e specializuar për udhëtime në Moskë dhe Pekin. Bëri bluzat, të cilat i përktheu tek një dyqan me mallra shqiptare në Covent Garden. Shkruar në to: “Tifozë futbolli britanikë paqësorë u dërgojmë shokëve tanë shqiptarë përshëndetje vëllazërore me rastin e takimit të parë midis dy kombeve tona.”
Organizoi vizat shqiptare në Paris. Bashkë me një shok të revistës la mjekër për dy muaj dhe doli në BBC një javë para ndeshjes për t’u ruajtur se “po shkojmë në Tiranë dhe aty nuk ta lënë mjekrën.”
ËSC u krijua në 1986-ën si fanzine, revistë ku shkruanin simpatizantë të futbollit që donin të ndreqnin reputacionin e tifozëve anglezë si huliganë e skinhead-ë, ndërkohë që në Britani ky sport po humbte simpatinë për shkak të dhunës. Ishte koha e vdekjes së 39 vetëve gjatë rrëmujave të tifozëve të Liverpool-it në finalen e Kupës së Kampioneve në Bruksel. Një muaj pas ndeshjes së Tiranës, ndodhi tragjedia e stadiumit Hillsborough në Angli, ku vdiqën 96 vetë.

Mbrojtja e atdheut, detyrë mbi detyrat
Grupi mbërriti në Han të Hotit në 5 të mëngjesit, 12 orë me vonesë. Pritën mos i merrte kush, pastaj Duncan-i zgjoi dy policë nga gjumi, një me automatik e tjetri në penxhere, me brekë. Shkuan në Shkodër, ku pas dreke panë shpresat bashkë me një grup tjetër më të vogël anglezësh.
Kur luhej himni anglez, grupi tjetër, tifozë që ndiqnin Anglinë çdo ndeshje, u çua në këmbë dhe ngriti dorën në përshëndetje naziste. Huliganë dhe skinhead-ë. Grupi i ËSC-së, i revoltuar, qëndroi ulur.
Autobuzi përfundoi në darkë në Hotel Tirana, pesëmbëdhjetë kate, ku shteti kishte grumbulluar të gjithë nënshtetasit e Madhërisë së Saj në Shqipëri: tifozë, ekip dhe gazetarë.
Në vlerë absolute, të sjellësh 50 qejflinj futbolli nga vendi më i urbanizuar i botës (popullsia fshatare 2 për qind) duhet të jetë njësoj si të dërgosh 50 tifozë nga Përrenjasi, Puka dhe Përmeti në Ëembley. Duncan-it i bënë përshtypje qerret. Andy Lyonsit, redaktorit të ËSC-së, fabrikat e rrënuara dhe bunkerët. Të gjithë ngelën me gojë hapur kur panë se në një qytet me bulevard të madh si Tirana nuk kishte kokërr makine. Attila thotë se birra ishte shurrë. Dreëett-i thotë se dieta shqiptare tani mund të quhet “ushqim organik.”
“Ndiqeshim shumë nga kalamajtë”, thotë Attila. “Tjetra gjë, të gjithë meshkujt në Shqipëri atëherë vishnin golfe.”
Të nesërmen paradite dolën jashtë, shpërndanë çamçakëza dhe bluzat që kishin marrë me vete dhe revista klubesh futbolli për një turmë kuriozësh të mbledhur në Sheshin Skënderbej. Por dikush u afrua dhe e kërcënoi turmën, që u largua me vrap duke lënë biçikletat në shesh nga paniku.
Njëri nga tifozët e djathtë u afrohet në holl të hotelit: “Ju na zutë vendet dhe s’na latë të vinim më tepër.” Nisi konflikti me ta. Huliganët kruheshin me grupin tjetër dhe të martën këta thanë o do të hynin në sherr, se fundi i fundit ishin 50 me 30, o do ndërronin vend për darkë. Përveç Tiranës vetëm Dajti ishte hotel i saktë. Shkuan tek Dajti. Jashtë kishte polici që të mos lejonte konflikt mes dy grupeve.
Por grupi i ËSC-së kishte tjetër plan.

Si të kthesh një dasmë bullgare në koncert punk
Orkestra e tavernës Dajti ishte e lodhur, pasi kishte luajtur për dasmën e një çifti bullgar kur salla u mbush me 50 tifozë anglezë. Attila e dinte që roku dënohej në Shqipëri si dekadencë borgjeze. Dikush i thotë kitaristit shqiptar: “Si Elvisi! Elvisi qenka gjallë!” Kitaristi shkon tek orkestra dhe fillon, One for the money, tëo for the shoë, Xhuri Furi...” dhe dasmorët shpërthyen. Pastaj luajtën keq, thotë Attila, një “pjesë instrumentale të epitomës së monstruozitetit borgjez, imperialist, dekadent, kulturor perëndimor”, Beatles-at. “Shqiptarët sikur s’duhet ta dëgjonin atë muzikë.”
Ajo që për shqiptarët provohej me drojë si modë, për anglezët ishte dy breza dhe tre filozofi prapa. Roku elementar. Pantallonat e gjera nga poshtë. Basetat.
Çohet Attila dhe merr basin. Thërret Dreëett-in, që në Angli njihej si udhëheqësi i bandës me emër Neëtoën Neurotics, dhe luajnë Blitzkrieg Bop të grupit amerikan The Ramones e pjesë të Dreëett-it. Attila reciton poezi të veta për futbollin. Ajo e martë, 7 mars 1989, duhet të ketë ketë qenë koncerti i parë punk në Shqipëri.
Të nesërmen, Anglia mund Shqipërinë dhe sipas Petrit Titanit, një tiranas që pa ndeshjen në stadium, çudia ishte se shqiptarët ishin më shumë tifozë me anglezët se me ekipin e tyre.
Pas ndeshjes, huliganët ikën nga Shqipëria me avion. Grupi i majtë vizitoi Durrësin, Varrezat e Dëshmorëve, Krujën dhe ekspozitën e maketeve të hidrocentraleve afër Liqenit. Luajtën futboll me xhinse në Stadiumin “Dinamo”, ku një shqiptar nga shkallët bërtiti “Sex Pistols!”, emri i grupit të famshëm punk anglez ... dhe në plazh derisa i hipën përsëri autobuzit.
Shqevi, përkthyesi, guxoi dhe kritikoi regjimin. “Këtu thonë që Enver Hoxha ishte gjeni në gjuhë, por kjo është ekzagjerim.”
Attila dhuroi kaseta të albumit të vet me “Baladën e shokut Enver”. “Duhet të ketë ca kopje të albumit në Shqipëri”, thotë.
Në kthim, rojet kufitare jugosllave, prej frikës së Shqipërisë së Madhe sekuestruan hartat me Shqipëri të Vogël. Pos kësaj, udhëtimi qe i qetë dhe pa ngjarje, por kur Anglia mundi Shqipërinë 5-0 në Ëembley një muaj më vonë, ËSC mblodhi 200 tifozë anglezë për Shqipërinë që protestonin “Arbitri revizionist! Arbitri revizionist!”, kur ky anulloi pa të drejtë golin tonë.

Aventura të tjera të Attila-s
“Eh, Attila” tallet Rovics-i. “Deri në krikllën e katërt të thotë që Stalinit duhej me ia pre kokën. Pas të katërtës të thotë që ishte burrë i mirë.” Stalinin Attila nuk para e mbron, por të përmend me zell se arsimi, punësimi, shëndetësia në komunizëm ishin më mirë se tani.
Ka dobësi për Gjermaninë Lindore, ku pati dhënë katër koncerte para 1989-s, dhe shumë të tjera pas ribashkimit. Ai vend ka të majtë të fortë, thotë.
Para ca vitesh, organizoi Brighton-in që të shpëtonte skuadrën e vet të futbollit, Albion-in, (kategoria e tretë angleze) madje mori dhe grant nga Këshilli Britanik i Arteve si poet zyrtar i klubit. Në fillim të çdo ndeshjeje reciton një vjershë.
Për të bërë gallatë me festivalin e arteve Glastonbury (Motoja: më i madhi në Evropë), organizon në krahinën e vet festivalin Glastonëick (Motoja: Birrë, poezi, muzikë dhe më shumë birrë). Bury në toponimet angleze do të thotë qytet, ëick fshat. Nëpër koncerte e gjen me krikëll në dorë, ndërsa Hopper-i thotë se i vetmi lavdërim i tij për një poet është që e mban birrën.
Albumet dhe librat i nxjerr vetë, vetë organizon dhe koncertet. “Shiko, unë siguroj jetesë goxha të mirë duke qenë jashtë rryme”, thotë. “Bëj tetëqind stërlina në javë nga koncertet, ndërkohë që rroga mesatare javore këtu është katërqind. Plus kam tifozë në gjithë botën.”
Në Angli, ndjekësit e koncerteve të Attila-s janë në të pesëdhjetat, por pas mbi 2800 koncerteve, ka pasues nga vendet skandinave apo Gjermania deri tek një mjek nga Torino, një përkthyes spanjishteje nga Salt Lake City. Luke Ëright, një prej poetëve performues më të njohur sot “rrinte para tij si i hipnotizuar”, thotë Hopperi.

Vitin tjetër?
Një vit e shtatë muaj pas ndeshjes Shqipëria shpërtheu nga brenda dhe mijëra njerëz u arratisën prej një vendi të rrënuar. Shqipëria shpërtheu dhe një herë tjetër shtatë vjet më vonë dhe gjatë viteve ‘90 rajoni pa se ç’kasaphanë u bë për të vendosur a ishin vizatuar mirë hartat.
Aristidh Shqevi, përkthyesi i grupit, jeton prej kohësh në Greqi dhe ka përfunduar kujtimet e tij si përkthyes i asaj kohe. Kur vizitoi Attila-n pas njëzet vitesh në Brighton thotë se ky i kërkoi ndjesë që e ngacmoi për Mehmet Shehun.
ËSC-së iu rrit tirazhi nga 2000 në 7000 kopje pas fushatës së 1989-s. Tani shet 20,000 kopje, është pjesë e mainstream-it dhe ka kontribues edhe shkrimtarë të njohur.
Duncan-i është konsulent gazetash për produkte multimediale pas një karriere në gazetën Observer dhe tani banon afër Miamit në SHBA. Dreëett-i rikrijoi Neëtoën Neurotics.
Në dhjetor, kur Anglia u bllokua prej pesë centimetrave borë, Attila mbërriti me biçikletë në Arts Plaza Café në Universitetin e Sussex-it, u ul në stol, vendosi kokoren dhe çantën e shpinës në tavolinë dhe filloi t’ua rrëfejë me entuziazëm kujtimet e veta dy studenteve pasuniversitarë nga Shqipëria. Nga qejfi i bisedës, kur mbaroi, harroi dorashkat dhe doli e i hipi biçikletës duarzbuluar në thëllimë.
Juli Vullnetari, njëra nga studentet, kujton bisedën: “Ha, ha, ha! Si thoshte Attila?! Lavdi veprës së shokut Enver Hoxha?! Ha, ha, ha!”
Vjet, Attila u përpoq të bindte BBC-në që të bënte një emision përkujtimor për vizitën, por thotë se s’ishte më aq i famshëm sa ajo t’i vinte pas avazit.
Më shkruan më vonë: “Po mbaroj të vij në Shqipëri prapë dhe të bëj ndonjë koncert a dy atje.”