Simone de Beauvoir, filozofja që “lindte” gratë

Mbrojtëse e zjarrtë e ekzistencializmit, ajo ngre pyetje derisa t'i gjejë një kuptim jetës në absurditetin e një bote që njeriu nuk e ka zgjedhur vetë që të lindë




Aforizma e njohur botërisht “Gruaja nuk lind si e tillë, por bëhet” do të simbolizonte filozofen Simone de Beauvoir dhe thelbin e filozofisë së saj që propagandonte se asnjë ligj biologjik ose ekonomik nuk caktonte formën që qenia femërore merr nga shoqëria. Fjali të tilla nuk e kanë humbur as sot rëndësinë:
Simone de Beauvoir ka qenë dhe do të jetë një pikë orientuese, për feminizmin, por edhe për filozofinë moderne.

Simone de Beauvoir lindi në vitin 1908, në Paris, në po të njëjtin vend ku dhe mori edukimin borgjez, konformist dhe fetar. Simone ishte vajza më e madhe e Georges Bertrand de Beauvoir, një avokati dhe një aktori amator dhe nënës së saj Françoise Brasseur një rrobaqepëseje aspak të njohur dhe fanatike sipas saj. Në vegjëli ajo ishte një fëmijë tërheqës, por e vendosur për të marrë rrugën e saj dhe në moshën 14-vjeçare, Simone bëhet ateiste dhe vendos që t'i përkushtohet të shkruarit. Familja e saj nga klasa borgjeze u bë pjesë e klasës së mesme pasi në 1909, gjyshi Gustave Brasseur Beauvoir, president i Bankës Meuse, falimentoi, duke hedhur gjithë familjen e tij në turpin e rënies nga klasa dhe varfërisë. Georges dhe Françoise nuk kishin asgjë për të paguar prikën e saj.

Beauvoir ishte gjithmonë e vetëdijshme se babai i saj kishte shpresuar që të kishte një djalë, në vend të dy vajzave. Megjithatë, vajzat trashëguan nga Georges de Beauvoir dashurinë e tij për teatrin dhe letërsinë. Ai u bë i bindur se vetëm suksesi i dijes mund të ngrinte bijat e tij nga varfëria (Hélène, motra e Simone, u bë piktore).

Të dyja motrat u shkolluan në Désir Adeline Institut ose Cours Désir, një shkollë katolike për vajzat, e cila për intelektualet e asaj kohe shikohej me përçmueshmëri. Shkollat katolike për vajzat shiheshin si vende ku të rejat mësojnë një nga dy alternativat e hapura për gratë: martesën apo manastirin. Në moshën 15-vjeçare, Beauvoir vendos të bëhet shkrimtare dhe Jacques Champigneulle u bë këshilltar i saj intelektual si dhe një mik shumë i mirë. Mbrojtëse e zjarrtë e ekzistencializmit, ajo ngre pyetje derisa t'i gjejë një kuptim jetës në absurditetin e një bote që njeriu nuk e ka zgjedhur vetë që të lindë. Në 1929, në moshën 21 vjeçe, Beauvoir u bë personi më i ri ndonjëherë për të marrë vlerësim në filozofi, dhe gruaja e parë për të marrë këtë shkallë. Në provimin përfundimtar ajo mori vendin e dytë, ndërsa Sartre, në atë kohë 24 vjeç, ishte i pari, megjithëse juria do të debatonte gjatë se kujt do t'i jepnin vendin e parë në konkurs, Sartre apo Beauvoir. Do të ishte viti 1943 koha kur ajo do të fillonte karrierën letrare.
Për ekzistencialisten Simone de Beauvoir liria ishte gjëja më e shtrenjtë. “Në mënyrë që t`i jepet ndihma e duhur fitores së lirisë është e nevojshme ndër të tjera që burri dhe gruaja, pavarësisht nga diferencat e tyre natyrore të duhen pa rezerva, si vëlla e motër”. Filozofja nuk donte të bëhej as nënë as bashkëshorte, dhe falë diskutimeve me partnerin e jetës Jean Paul Sartre, ajo shkroi “Gjinia tjetër”. Në këtë enciklopedi ajo mblodhi të gjitha mitet për gratë nga biologjia, psikologjia, letërsia dhe historia, mite që e bëjnë gjininë femërore të përjetshme.

Tek Simone de Beauvoir shumë gra në botë kanë lexuar për herë të parë se ka jetë të tjera alternative përveç jetës si mama dhe si gjyshe.

Në librin e saj “Gjinia tjetër” Simone de Beauvoir shkruante para 60 vitesh se shumë gra bëhen nëna dhe gjyshe pa e njohur ndonjëherë dashurinë. Me fjali të tilla ajo shkaktoi skandal në vitin 1949 dhe u dha guxim brezave të tëra të grave të thyejnë heshtjen për seksualitetin e tyre. Beauvoir ishte bërë ikonë kur në vitet ‘70 morri pjesë në fushatat për lejimin e aborteve.
“Seksi i dytë”, i botuar në frëngjisht, parashtron një ekzistencializëm feministe e cila parashikon një revolucion moral. Si një ekzistencialiste, Beauvoir besonte se ekzistenca paraprin thelbin, prandaj femra nuk është femër e lindur, por bëhet e tillë. Analiza e saj përqendrohet në konceptin hegelian dhe argumenton se gratë kanë qenë historikisht devijante.

Beauvoir deklaroi se gratë janë po aq të afta për të zgjedhur si burra dhe kështu mund të zgjedhin për të ngritur veten, duke shkuar përtej natyrës jodevijuese që u është vënë mbi shpatulla nga e cila ato duhet të japin dorëheqjen dhe të mundohen që të përsosin arritjen, një pozicion në të cilin e merr përgjegjësinë për veten dhe botën në liri të plotë.

E shohim se si filozofja Simone de Beauvoir se gjithçka ngrihet rreth kësaj ideje, duke nisur që nga konceptimi i saj për emancipimin e femrës, që është për të para së gjithash një aventurë intelektuale e mbajtur në bashkëvëllazërinë mashkullore dhe e konsoliduar nga pavarësia ekonomike. Në krijimin e saj vërehet po ashtu edhe erosi lesbik, për të cilin akoma nuk dihet me siguri nëse ka qenë thjesht imagjinatë apo dhe pjesë e jetës reale si filozofe. Megjithatë, sado që edhe gjatë viteve kur lesbiket e morën fjalën publikisht, Simone de Beauvoir nuk do të thoshte asnjë fjalë në mbështetje të tyre, duke preferuar të merrej me luftën për abortin, sesa të merrej me lirinë homoseksuale. Për filozofen, gruaja është gjithnjë e frustruar, duke qenë edhe individ aktiv, shkruante ajo. Për mashkullin femra nuk është organ zotërimi, por është gjahu i tij.


Në botimin e Gazetës së Luftës të Simone de Beauvoir dhe publikimi i letërkëmbimit të saj me Sartrin, në librin "Kujtimet e një vajze të rritur mirë", nga Bianca Lambin, zbulojmë që hidhen hipoteza se libri "Seksi i dytë" është vetëm një raportimi i saj për jetën e saj intime me lesbizmin.
Në librin e Lambin, Simone de Beauvoir ka pasur marrëdhënie intime me femra, "pasione organike", të përjetuara kryesisht me nxënëset e saj të hershme. Jeta e saj ishte ndërtuar rreth një trioje dhe jo rreth dyshes, një trio që nënkuptonte nga njëra anë "dashuri të nevojshme" me Sartrin dhe nga ana tjetër ato që ajo i quante "dashuri të rastit" me femrat. Por pyetja që shtrohet pas këtyre zbulimeve të vona është se përse filozofja e ekzistencializmit e ka fshehur biseksualitetin, kur ajo e vendoste të vërtetën në bazë të moralit të autenticitetit.

Por për të kundërshtuar këtë libër hipotezë ndër bashkëkohësit e Beauvoir-it më i spikaturi është një ish-student i Sartre, i cili tregon se autori amerikan Nelson Algren dhe Beauvoir kishin një lidhje romantike si një nga më të pasionuarat e jetës së saj pasi ajo mbante në gisht një unazë deri në ditën kur ajo vdiq, të cilën ja kishte dhënë saj. Po ashtu, Claude Lanzmann, një gazetar i cili ishte shtatëmbëdhjetë vjet më i ri se Beauvoir, ka pohuar se gjatë rinisë së saj at atë dy kanë pasur një marrëdhëniet të gjatë dashurore gjashtëvjeçare që përfundoi kur ai u largua në 1958.

Ajo çka dihet me rëndësi për filozofen, është se përvese është një ndër filozofët më të famshëm në botë, ajo edhe ka fituar çmimin “Goncourt” me "Mandarins". Aventurierja që ka vizituar dhe jetuar në Azi, Afrikë, Evropë, Kinë e Brazil, do mbretëronte në botën e dijes si një filozofe e madhe, eseiste, romaniciere dhe dramaturge. Simone de Beauvoir e ka mbizotëruar letërsinë femërore të kohës së saj dhe po e mbizotëron atë edhe më gjerësisht pas vdekjes. Veprat e saj autobiografike bëjnë që breza të tërë të rijetojnë edhe një herë. E indinjuar nga fakti që femra trajtohej si një objekt erotik, ajo nuk ka reshtur së luftuari për lirinë e saj. "Seksi i dytë" është shndërruar në biblën e lëvizjes feministe botërore. Duke filluar nga viti 1980, pas vdekjes së të shoqit, shëndeti i saj fizik dhe mendor u përkeqësua për shkak të varësisë së saj ndaj alkoolit dhe amfetaminës. Vdiq në moshën 78-vjeçare dhe u varros në një të njëjtin varr me Jean-Paul Sartre.

tem interesante edhe paska qen kinge me e pa

“Kujtimet” e Simone de Beauvoir

Në Kujtim të gruas mister, shkrimtares që i tha të gjitha dhe gruas që e ktheu Lumturinë në Zot

Nga Esmeralda Selita
Simone de Beauvoir ishte një nga gratë më të fuqishme të letrave që fati e deshi të ishte franceze, por vepra e bëri shkrimtare të botës. Në fillim të vitit, për saktësi në 9 të muajit të parë, në rrethet letrare të botës, poetë dhe kritikë, studiues dhe studentë përkujtuan ditëlindjen 104-të të asaj që do të ndahej nga jeta plot 21 vjet më pare. E njohur pak, ose fare pak nga lexuesi shqiptar, për shkak të numrit tejet të vogël të titujve shqip të veprave të saj, këto radhë në kujtim të kësaj gruaje të madhe do të donin të ishin në radhë të parë një ftesë për botuesit për ta sjellë atë në shqip, më shumë. Filozofe, militante, shkrimtare, kronikane, botuese… Simone de Beauvoir e ka ushtruar profesionin e intelektuales në mënyra nga më të ndryshmet. Ajo i ka mbrojtur angazhimet e saj deri në jetën e saj private, ekzemplare për disa, skandaloze për të tjerë, por që nëse njihej prej bashkëkohësve të saj dhe njihet sot nga lexuesit, një pjesë të mirë të çelsave për ta hapur portën e jetës së saj, de Beauvoir na i ka dhënë vetë përmes biografive, autobiografisë, korrespondencës së botuar, veprave të saj, vështrimeve mbi veprën dhe analizat, dhe mbi të gjitha, nëpërmjet “Kujtimeve” të saj.
Me dëshirën për të përkujtuar këtë grua dhe krijuese të madhe që e shënjoi jetën e letrave dhe atë shoqërore në shekullin e kaluar, do të doja të ndaja me ju ndjesitë dhe mendimet e mia për nje nga veprat e saj mbresëlënëse “Kujtimet”.

Për publikun e gjerë, Simone de Beauvoir ishte shoqja e Sartre-it, një intelektuale brilante që hodhi bazat e feminizmit në librin e saj “Seksi i dytë”. Por vepra e saj autobiografike zinte një vend thelbësor në jetën e saj, për të mos thënë që për të qe një projekt i vërtetë jete. «Dhe qëllimi i vërtetë i jetës sime është ndoshta vetëm ky: që trupi im, ndjesitë e mia dhe mendimet e mia të bëhen shkrim, domethënë diçka e kuptueshme dhe e përgjithshme, ekzistenca ime e shkrirë krejtësisht në mendjen dhe jetën e të tjerëve.»

Ka libra që janë bashkëudhëtarë me njeriun, libra që ke dëshirë t’i lexosh dhe t’i rilexosh për të gjetur në to fjalë që pasqyrojnë përvojat tona. “Kujtimet e një vogëlusheje të rregullt” dhe “Forca e moshës” bëjnë pjesë në këtë kategori librash. Ndërsa “Kujtimet” e de Beauvoir-it janë, për këdo që i ka lexuar, jo thjesht një dëshmi e jetës së saj personale, janë traktate të jetës. Shkrimi i kujtimeve është në fakt përfundimi i një karriere të tërë, një projekt i nisur shumë herët por që ajo e realizoi me mënyra të tërthorta, dhe e përmbylli në fund të viteve pesëdhjetë. Nuk është çudi që Simone de Beauvoir e ka mbajtur tërë jetën në duar projektin e shkrimit të kujtimeve të saj. Ajo në fakt ka qenë gjithë jetën e saj një ditariste e flaktë. Në kërkim të vetvetes dhe të lumturisë, vajza, gruaja dhe pastaj shkrimtarja, rrekej ta nuhaste ku ishte e ta gjente, ta shijonte sa mundej dhe ta hidhte në shkrimet e saj lumturinë. Dhe pa dyshim që ‘Lumturia’ është një leitmotiv i veprës së Simone de Beauvoir-it. Ronamet e saj tregojnë se si një personazh lufton për të arritur lumturinë; kjo është tema e preferuar e “Kujtimeve”. Që fëmijë, Simone de Beauvoir e ka këtë prirje. Njësoj si vajza e vogël tek “Kujtimet e një vogëlusheje të rregullt” ajo besonte se mund të ngatërrohej me Zotin, mund të shkrihej me botën, kjo do t’i sillte lumturinë, dhe lumturia konsiston në harrimin e vetvetes për t’u bërë “bota”. Lumturia është pra pasoja, vazhdimi logjik i kërkimit të saj shpirtëror. Ajo në fakt hoqi dorë nga Zoti për lumturinë tokësore: “Kisha menduar gjithmonë se për përjetësinë kjo botë s’kishte pikë rëndësie, ajo kishte rëndësi përderisa unë e doja, dhe befas Zoti s’kishte gisht hiç në këtë mes”.
Simone de Beauvoir nuk mund të durojë që Zoti të futet mes asaj vetë dhe lumturive të saj ndaj e heq qafe atë pa pikë brenge. Për më tepër, ajo nuk mund të bëhet vetë Zoti, por beson se mund të bëhet çdo gjë që ajo dëshiron: “Unë dua ta prek Zotin ose të bëhem Zoti” do të deklarojë ajo në moshën 18 vjeçare. Përballë kësaj ëndrre të pamundur, ajo kthehet nga bota tokësore që do të bëhet sakaq objekti i misticizmit të saj. Ajo do të ngatërrohet me tokën, me natyrën që për de Beauvoir-in është sinonim i lumturisë. Natyrës ajo mund t’i jepet e tëra e bindur në ndjesinë e saj të fuqishme se ajo mund ta zotërojë atë. Natyra është e lidhur me lirinë sepse askush nuk futet mes tyre: “Ndjeja sikur po shndërrohesha në aromën shpuese të grurit të zi, në aromën e shqopës, në nxehtësinë e rëndë të mesditës apo freskinë e perëndimit të ditës, unë peshoja rëndë dhe megjithatë avulloja në kaltërsi, nuk kisha më kufij”.

Natyra tek de Beauvoir nuk është tragjike dhe nuk pasqyron, si në veprën e Sartre-it dhe të Camus-ë, dobësinë e njeriut dhe mungesën e tij për të njohur botën. Natyra është e lumtur sepse autorja jonë e projekton veten brenda saj dhe sheh aty brenda pasqyrimin e vetes ashtu si Narcizi në pasqyrë.

Simone de Beauvoir e kërkoi lumturinë në mënyrë sistematike nëpër të gjitha vendet ku mendonte se mund ta gjente për ta bërë të sajën. Kur shkruante, si rrallëkush, ajo shkruante në radhë të parë për veten. Me etjen për të përdorur deri në imtësi kohën e saj, me një vullnet të çuditshëm për t’ia dalë mbanë vetëm pa ndihmën e askujt dhe deri tek shkrimi i kujtimeve të saj që përmbështjellin një tërësi fenomenale të jetës, Beauvoir kishte një dëshirë të vetme: të ishte zanafilla e vetes dhe të ndërtonte të ardhmen e saj. Dhe për t’ia arritur, asaj i duhej t’i jepte një kuptim çdo çasti të jetës së saj. Beauvoir-i e merr për dëshmitar lexuesin, dhe atij i tregon gjithçka për jetën e saj private dhe publike. Nuk ekziston asnjë hapësirë sekrete në kujtimet e Beauvoir-it aq sa lexuesi ka shpesh ndjesinë e njeriut që përgjon. Ç’naivitet foshnjarak megjithatë nëse mendojmë se duke folur lirisht për veten mund të zbulohesh më mirë; duke mos mbajtur asnjë skutë të fshehtë për veten, në fakt Simone de Beauvoir thuajse errësohet në sytë e lexuesit të saj i cili mbytet nga tërë ai informacion dhe tërë ato hollësi që ajo i jep pa kursim. Grumbullimi i detajeve të jetës së përditshme e afron me të gjitha gratë e kësaj bote, prandaj, shumë vajza dhe shumë gra (edhe sot e gjithë ditën!) e gjejnë veten tek Simone de Beauvoir. Ajo diti mrekullisht ta kuptonte jetën e përditshme të grave, ndaj ato e gjejnë veten në kujtimet e saj.