Ahmet Zogu: Jeta ime është një histori aventurash .

nga **Morena** Sat Feb 05, 2011 8:44 am

Written by Jason Tason Gazeta Tirana Observer

Ekskluzive/ Profesori i famshëm i Oksfordit, Jason Tason ka botuar në
anglisht biografinë e parë dhe të plotë të Ahmet Zogut. Tason eksploron
realitetin e një njeriu të përshkruar nga “The Times”, si “mbreti i
çuditshëm Zog” dhe dëshmon se ai ka qenë produkt i një hapësire dhe kohe
unike.Në një libër me vlera të rralla historike, ai sqaron se Mbreti
Zog ishte një kuriozitet dhe mbeti kështu “monarku evropian më i
pazakontë i shekullit të 20-të, një njeri pa asnjë lidhje mbretërore, i
cili krijoi mbretërinë e tij”.Tason vë në dukje se nga bashkëkohësit e
tij, Zogu etiketohej si “i fundmi sundimtar romantik”, “gangsteri i
tmerrshëm”, “Napoleoni modern”, “patrioti më i madh” dhe “kopuku”. Edhe
sot reputacioni i tij është burim debatesh, por Zogu ishte padyshim një
prej figurave më të shquara në historinë shqiptare. Edhe pse i njohur
për intrigat vrastare në politikëbërje, ai premtoi të vinte rregull e
progres në një vend që s’kishte njohur prej kohësh asnjërin prej këtyre.
“Unë e bëra Shqipërinë”, ka thënë ai.Gazeta “Tirana Observer” boton sot
pjesën e parë të biografisë së profesorit anglez. Ku do të lexoni një
intervistë të jashtëzakonshme të Ahmet Zogut, që e ka cilësuar jetën e
vet me plot aventura. Për herë të parë ai ka folur për gjithçka rreth
jetës së vet.

Mbreti Zog i shqiptarëve ishte monarku evropian më i pazakontë i
shekullit të 20-të; një njeri pa asnjë lidhje mbretërore që themeloi
mbretërinë e tij në vitin 1928. Bashkëkohësit nuk dinin çfarë të
mendonin. Epitetet për të varionin nga: “sunduesi i fundmë romantik”,
“kusar despotik”, “gangster i tmerrshëm”, “nën-monark piktoresk”,
“Napoleoni modern”, “laroja i Musolinit”; “mbase patrioti më i madh”,
“lexues i Shekspirit dhe luftëtar i zotit”, “burrë sallonesh me
inteligjencë të klasit të parë”, “një malësor injorant”, “barbar i
çoroditur dhe tradhtar”, “karakter aspak i këndshëm”, “produkt ballkanik
par excellence”, “Zogu absurd”, “shpëtimtari i kombit”, babai i vendit
të tij”, “kopuk”. Sigurisht që në sytë e të huajve mbërritja e beftë e
këtij mbreti të vetëshpallur e shtoi misterin e një vendi të njohur
kryesisht për malet, revoltat dhe gjakmarrjen. Sado që Mbreti dëshironte
të identifikohej me rregullin dhe progresin, emri i tij ishte më së
shumti i lidhur me intrigat politike vrastare. Ai ka rrëfyer: “Jeta ime
është një histori aventurash”. Oborri i tij në miniaturë në Tiranë vuri
në punë imagjinatën e botës perëndimore në vitet ’30, para se fashistët
italianë ta detyronin të arratisej dhe stalinistët e post-luftës ta
mbanin aty. Komunistët më pas e minimizuan vendin e tij në histori,
vendin e një njeriu që sipas çdo standardi objektiv duhej të renditej si
një prej figurave të tij më të shquara. Për pesë dekada me radhë
Shqipëria ishte një vend i mbyllur, sinonim i marksizëm-leninizmit, por
si kudo në Evropën lindore, përfundimi i Luftës së Ftohtë ka shfaqur
vazhdimësi të së shkuarës së para luftës që sistemi totalitar i kishte
fshirë.
Një editorial i “The Times” iu referua njëherë “mbretit të çuditshëm Zog
si një shtojcë ireale” e historisë së Shqipërisë. Ky libër ka si qëllim
ta bëjë atë të duket real. Njerëzit që jetojnë në vende të sigurta e të
qëndrueshme, me kufij të mirëpërcaktuar dhe një traditë qeverisjeje
ftohen të lënë mënjanë supozimet e tyre mbi monarkinë moderne evropiane.

Mbreti Zog ishte një kuriozitet dhe mbeti kështu: Monarku evropian më i
pazakontë i shekullit të 20-të, një njeri pa asnjë lidhje mbretërore, i
cili krijoi mbretërinë e tij.
Nga bashkëkohësit e tij ai etiketohej si “i fundmi sundimtar romantik”,
“gangsteri i tmerrshëm”, “Napoeloni modern”, “patrioti më i madh” dhe
“kopuku”. Edhe sot reputacioni i tij është burim debatesh, por Zogu
ishte padyshim një prej figurave më të shquara në historinë shqiptare.
Edhe pse i njohur për intrigat vrastare në politikbërje, ai premtoi të
vinte rregull e progres në një vend që s’kishte njohur prej kohësh
asnjërin prej këtyre. “Unë e bëra Shqipërinë”, ka thënë ai.
Në biografinë e parë të plotë, Jason Tomes eksploron realitetin pas një
njeriu të përshkruar nga “The Times” si “mbreti i çuditshëm Zog” dhe
dëshmon se ai ka qenë produkt i një hapësire dhe kohe unike. Njerëzit që
jetojnë në vende të sigurta e të qëndrueshme janë të ftuar të lënë
mënjanë supozimet e tyre mbi monarkinë moderne evropiane dhe të njihen
me një mbret, i cili u ka qëlluar atentatorëve të tij dhe që i paguante
faturat me shufra ari.
JASON TOMES ka dhënë mësim lëndën e historisë dhe politikës moderne në
universitetet e Oksfordit, Varshavës dhe Bostonit. Interesi i tij mbi
Shqipërinë daton 25 vjet më parë, kur ai dëgjoi për herë të parë në valë
të shkurtra radio Tiranën. Ai është autori i librave “Balfour” dhe
“Foreign Policy” si dhe mbi pesëdhjetë artikujve për “Oxford Dictionary
of National Biography”.

Një audiencë me mbretin Zog

Vendi më i harruar i Evropës, Shqipëria. Në vitet ’30 tragetet zbarkonin
çdo ditë nga taka e Italisë dhe një avion pesë vendesh i
“Adria-Aero-Lloyd” fluturonte tre herë në javë drejt aeroportit të
Tiranës, por shërbimet ishin nën standardet e përdorimit dhe nuk
viheshin dot në punë pa subvencione. Në vendin më të vogël ballkanik, të
huajt ishin aq të rrallë sa bëheshin menjëherë të famshëm. Një anglez,
francez apo amerikan i respektuar, i cili shfaqte interes të kënaqshëm
ndaj vendit mund ta kishte relativisht të lehtë të përftonte një pritje
nga mbreti-politikan. Ekzistonte një histori sipas të cilës kur Zogu
mërzitej u telefononte hoteleve për të gjetur ndonjë të huaj interesant
që të shkëmbente dy llafe me të. Pallati i tij ishte më pak se pesë
minuta larg dhe gjuha e përbashkët gjendej shumë kollaj. Mbreti nuk
ishte kozmopolitan, por ai fliste turqisht shumë mirë, gjermanisht mirë
dhe frëngjisht mjaftueshëm për të biseduar. Anglishtja nuk ishte opsion,
ai refuzonte të humbiste kohë me një gjuhë, e cila i bindej gramatikës
vetëm dhjetë për qind. Një roje me një “Z” të ndritshme në pelerinë
shoqëronte vizitorët përmes rrugës me tulla të kuqe në kompleksin
mbretëror, në juglindje të sheshit qendror. Një sekretar, mbase Sotir
Martini, apo adjutanti energjik Zef Sereqi shfaqeshin para të ftuarve
për t’i informuar mbi disa pika të protokollit. Dymbëdhjetë hapa më tej
shfaqej vila dykatëshe me stuko të verdhë, e cila ishte ndërtuar për një
tregtar turk para luftës. I drejtuar në sallonin e vogël të pritjes me
pasqyra të ndritshme dhe llambadarë venecianë vizitori mund të shihte
stallierin e oborrit nëpërmjet perdeve përpara se të shfaqeshin kanatet e
xhamit. Një burrë me flokë kafe dilte menjëherë në skenë, i ulur në
fund të një dhomë të gjatë dhe të ndriçuar mirë, e mobiluar në stil
modern me letër muri ngjyrë të gjelbër. Mbreti dukej i vogël dhe thuajse
i padukshëm ndërmjet tryezës së madhe prej druri të kuq dhe portretit
të madh të varur në murin mbas. Syprina e tryezës ishte e rregullt dhe
me shkëlqim. Në pikturë shfaqej një grua e ashpër meso-moshë me një
paraqitje jo dhe aq mbretërore. Vizitori hynte në dhomë dhe kollitej
lehtë. Kishte gjithnjë një shtëllunge tymi duhani dhe rrallëherë ndonjë
dritare të hapur. Ai përkulej tre herë (siç ishte udhëzuar) dhe ecte
përpara me hapa të kujdesshëm. Ata më me pak fat janë penguar shpeshherë
në qilimat dekorativë të shtruar në dyshemenë e lëmuar. Teksa i afrohej
tryezës, sytë e tij përqendroheshin në tiparin më ekstravagant në
horizont: Mustaqet e Mbretit. Edhe pse shumë të mëdha, ato ishin
gjithmonë të rregulluara dhe të stiluara me maja të holla të rregullta.
Tundimi për t’u ngulur sytë mustaqeve duhej nënshtruar teksa mbreti
ngrihej avash dhe pëshpëriste disa fjalë përshëndetje me zë të ulët e të
qartë. Ai ishte rreth 1 metër e 80 i gjatë, qëndrimi i tij i drejtë dhe
figura e tij thatime. Ai bënte çmos që të dukej i mbajtur: Një kostum
ngjyrë gri dopiopet nga Savile Roë, një këmishë e bardhë nga Sulka,
Paris, këpucë të prodhuara me dorë në Itali. Një buzëqeshje e qetë
shoqëronte shtrëngimin e fortë të dorës dhe vizitori ulej.
“Një cigare?”
Me një gjest mospërfillës, Mbreti ofronte një sërë markash cigaresh nga
tavolina e tij. Ai merrte gjithnjë një për vete (i kërkonte falje jo
duhanpirësve) dhe teksa cigarishtja e mbante të zënë për një moment,
vizitori mund të skanonte në mendje mbretin. Ai kishte një fytyrë të
gjatë si rozë, jo me tipare mesdhetare, që vinte në formë konike nga
balli i gjerë tek mjekra e ngushtë. Balli ishte i lartë dhe mund të
kishte qenë më i lartë po të mos ishte për flokët e krehur në anën e
majtë. Më pas, vihej re, sado e çuditshme që të ngjajë, se mjekra nuk
ishte aq e mprehtë sa dukej në fotografi. Tipari që binte më shumë në sy
ishte hunda e drejtë, e cila në profil shkrihej me ballin në vijë të
drejtë. Herë pas herë vetullat e rëna i jepnin një pamje zymtësisht të
përvuajtur që ngjante simpatike dhe lehtësisht komike. Vizitori më pas
pyeste veten nëse aristokrati 38-vjeçar ishte vërtet prijësi i
pamëshirshëm malësor, i cili kishte shkatërruar rivalët e tij dhe
themeluar mbretërinë. Zogu ulej në karrigen e tij, buzëqeshte sërish
lehtë, a thua se po i zbulonte vizitorit hijen e një sekreti që veç ai
vetë e dinte. Pavarësisht plogështisë që i shfaqej në portret, sytë blu
në gri ishin gjithmonë në gatishmëri. “Shkrepini pyetjet tuaja të
pavend”, thoshte duke qeshur përpara se të vazhdonte të jepte përgjigje
krejtësisht të matura. Pse e ktheu Shqipërinë nga republikë në monarki
para disa vjetësh? Kishte vetëm një arsye për këtë. Ndryshimi ishte bërë
në përputhje me shpirtin dhe dëshirën e shqiptarëve, themeli politik i
të cilëve kishte qenë gjithnjë ndarja në prijës e baronë, secili i
udhëhequr nga një shef suprem. Intonacioni i zërit të tij ngjante
çuditërisht i ri; një lloj rezervimi adoleshent davariste menjëherë
idenë e një gjarpri dhome. “I vetmi ndryshim për mua është se, në vend
që të punoj tetë orë në ditë tani punoj 18 dhe mbaj përgjegjësi për
gjithë shtetin. Jam një punonjës i vetëm që bëj punën time. Ky është
kuptimi i mbretërisë për mua”, thoshte me një ngërdheshje komike. Mbreti
sigurisht nuk e mohonte faktin se Shqipëria kishte probleme të mëdha
financiare. Si mund të përballojë një familje mbretërore një komb aq i
varfër? Ky kundërshtim zhvendosej me mirësjellje nga atmosfera.
“Financiarisht, një mbret nuk i kushton një vendi asnjë qindarkë më
shumë se një president”. Të dy kanë nevojë për një pallat. Të dy kanë
nevojë për roje. Me një buzëqeshje tjetër – e ngjyrosur me një nuancë të
pavend melankolie romantike – Zogu i referohej uniformës së tij të
bardhë me zbukurime floriri, e lidhur ngushtë me të. Ajo ishte blerë
para se ai të merrte fronin: “Kur isha president duhej të vishesha siç
ma kërkonte posti, por edhe më i varfri i shqiptarëve ka një nuancë
mbretërore, ndaj tani që jam mbreti i tyre nuk është e nevojshme që ta
theksoj në një ndonjë mënyrë”. Në një mënyrë kokëfortë dukej sikur ai
kërkonte aprovim, edhe intimitet. Ai kishte një intonacion intim të
alternuar me përmbajtjen aspak personale të përgjigjeve të tij dhe i
mbante sytë e ngulur me ngulm tek i ftuari, i pavëmendshëm ndaj
gumëzhimave të ndihmësve të tij që depërtonin mes dyerve të xhamit.
Ishte gabim i zakonshëm që monarkia të konsiderohet si luksoze,
vazhdonte më tej ai. “Adoptimi i një regjimi që i shkon më shumë për
shtat vendit garanton stabilitet më të madh të brendshëm, i cili si
pasojë garanton dhe mbështetje më të madhe të huaj”. Një republike
ballkanike s’kishte qenë ndonjëherë anomali. Sigurisht, mbreti i
shqiptarëve nuk mendonte se i takonte e drejta hyjnore. Ai ishte një
monark kushtetues, i cili e kuptonte se pushteti i tij vinte nga
njerëzit.
Kjo nënkuptonte një regjim të lirë dhe demokratik?
Zogu ishte gati të tundte kokën në shenjë miratimi, kur i kujtohej se të
huajt kishin zakonin e ngatërrueshëm të ulnin e ngrinin kokën për të
pohuar dhe të tundin kokën anash për të mohuar. Ai sforcohej për të
lëvizur kokën poshtë-lart. “Si mbret i popullit tim unë nuk kam asnjë
interes se cila parti fiton dhomën e lartë përmes metodave kushtetuese.
Kjo do të ndihmojë në edukimin e njerëzve sipas linjave demokratike, si
në SHBA dhe do të sigurojë liri më të madhe për të gjithë”.
Kishte parti politike në Shqipëri?
Jo në kuptimin formal për momentin, rrëfente ai. Për momentin, mbreti i
shqiptarëve duhej të ishte lideri dhe mësuesi i popullit të tij.
Zhvillimi i vërtetë politik, do kohë. “Nuk mund të mësohet një fëmijë
pesë vjeç njësoj siç mund të mësohet një i rritur. Vetëm me vazhdimin e
luftës ndaj analfabetizmit, fuqitë dhe përgjegjësitë e njerëzve të
zgjedhur si përfaqësues, mund të rriten.” Progres i konsiderueshëm ishte
bërë në arsim, theksonte ai. Jo shumë kohë më parë, jo më shumë se dy
mijë fëmijë shkonin në shkollë. Sot, ky numër ishte rreth 60 mijë.
Kur do të fitojnë femrat shqiptare të drejta të barabarta politike?
“Statusi i lartë e femrave është një prej faktorëve kryesorë në forcimin
e një shteti”, deklaronte me bindje Zogu. “Mendoj se do të ndjej
përmbushjen e misionit më të madh të jetës sime, kur statusi dhe kultura
e femrave në Shqipëri të arrijë majat, fillimisht në lartësinë e
vendeve të tjera ballkanike e më pas në nivelin e femrave të botës
perëndimore”. Të drejtat politike ishin vetëm një segment i procesit.
“Unë dua t’i arsimoj femrat, por dua dhe t’u mësoj të jenë nëna e
shtëpiake të mira. Unë dua që femrat shqiptare të jenë gra të mira si
ajo”. Ai e kthente karrigen dhe përkulej lehtësisht ndaj portretit që
varej në murin pas tij, i vetmi portret në dhomë në fakt. “Ajo është
nëna ime”, shpjegonte ai me ndjenjë dhe ndalej një moment për të vënë
rregull në mendimet e tij e për të ndezur një cigare tjetër. Poligamia
dhe fejesa në djep ishin ndaluar tashmë dhe shumë shpejt do hiqej dhe
perçja. “Do jetë një proces i gjatë sepse na duhet të çrrënjosim shumë
paragjykime e menjëherë më pas do të vijë dhe e drejta e votimit për
femrat. E drejta e votës për gratë është një fenomen i ri dhe në
shoqëritë më të avancuara, kujtoni.
“Ne jemi shekuj pas Evropës për sa i përket civilizimit”, vërente Mbreti
me një rrudhje vetullash. Kushdo mund ta dallonte se subjektet e tij të
bisedës ishin injoranca dhe progresi. Nuk ishte faji i tyre. Sundimi
turk deri në vitin 1912 i kishte lënë ndjenjat, moralin dhe metodat
bujqësore të Mesjetës. Nëse vizitori udhëtonte në male, ai do shokohej
me kushtet më të varfra të jetesës që mund të gjendeshin në Evropë. “Më
vjen shumë turp nga kjo ndonjëherë”, psherëtinte ai. “Justifikimi ynë i
vetëm është se nuk i bëjmë dot të gjitha njëherësh”. Pesëqind vjet
qëndrim në vend, duhej të ç’bëheshin në një farë mënyre. “Është qëllimi
im që të civilizoj njerëzit e mi dhe t’i bëj me sa të mundem që të
përftojnë zakonet dhe traditat perëndimore”. Gjakmarrja mund të jetë e
pranishme në vende të ndryshme të mbretërisë, por ligji dhe rregulli
kishin bërë progres të madh së fundmi. Mbreti thoshte ftohtë se dhe ai
vetë ishte objekt i shumë armiqësive, e asnjë prej tyre s’kishte pasur
sukses. Në një pikë të intervistës, Mbreti e linte cigaren dhe përkulje
lehtë me vështrim reflektues ndër sy. Duke vënë duart e bardha delikate
në tryezë, ai fliste butë dhe ndershmërisht: “Unë do u mbetem besnik
interesave të Shqipërisë dhe mirëqenies së popullit të saj, edhe nëse më
duhet të sakrifikoj jetën. Nëse këto fjalë nuk justifikojnë veprimet e
mia, atëherë gjithçka kam bërë deri tani për vendin tim, është thjesht
shtirje”.
Kushdo që s’ishte bindur nga ndershmëria e Zogut deri në këtë pikë,
mbase s’do bindej kurrë. Sidoqoftë, vizitori i sjellshëm i uronte
suksese në misionin e tij. Ministër i Brendshëm në moshën 24-vjeçare;
Kryeministër në moshën 27-vjeçare; President në moshën 29-vjeçare dhe
mbret në moshën 32-vjeçare – ai me siguri që kishte punuar fort për
konsolidimin e kombit shqiptar. Sovrani i kënaqur falënderonte më pas
vizitorin për mendjemprehtësinë e tij. Qeveritë e huaja, fatkeqësisht
nuk ishin gjithnjë aq të shpejta për të vlerësuar punën e tij. Shqipëria
ishte një vend i vogël, thuajse aq sa Uellsi apo Nju Xhersi: 354
kilometra e gjatë dhe 144 e gjerë. Por Zogu insistonte se pozicioni në
hyrje të detit Adriatik, i jepte rëndësi strategjike të rëndësishme.
“Pavarësia e Shqipërisë është thelbësore për paqen në Evropë”, pohonte
ai. Duhet të jetë një shtet neutral, i përhershëm si Zvicra. Ky krahasim
mund të çohej dhe më tej. Ëndrra e tij ishte që një ditë, rrugët dhe
hotelet e reja e të bukura, do ta kthenin “Hirushen” e tij në një
destinacion turistik të lakmuar, duke ofruar edhe ski alpine, edhe
plazhe mesdhetare.

Thursday	+14°	+7°
Friday	+12°	+6°
Saturday	+13°	+4°
Sunday	+11°	+1°
Monday	+11°	+1°
Tuesday	+12°	+5°

Ahmet Zogu: Jeta ime është një histori aventurash .

Ahmet Zogu: Jeta ime është një histori aventurash .

MENU

SHTYPI I DITES

REVISTA

FAQET PARTNER