Rrëfimi i ’91-shit; Ata që i vunë litarin diktatorit.

nga **Morena** Thu Jan 20, 2011 12:34 pm

100 mijë qytetarë shqiptarë ishin
protagonistë të shembjes së bronzit diktatorial. Plot 18 vjet pas
shembjes së bustit të Enver Hoxhës në sheshin “Skënderbej”, 20 shkurti
që simbolizon për shqiptarët, dhe për gjithë Lindjen, rënien e fundit të
diktaturës, na kthen në rrëfimet e rralla të protagonistëve në kronikën
e vitit 1991: thirrja për protestën e madhe në TVSH; betimi i
studentëve; histeria e zjarrfikësve që largonin njerëzit, duke i qullur
për herë të fundit me ngjyrën e kuqe të ujit; njeriu që i vuri litarin
monumentit të diktatorit; shoferi që rrëzoi Enverin; autobusi i minierës
që hoqi zvarrë diktatorin në të gjithë Tiranën dhe deri tek veglat e
hidraulikut që zhvidhosi “lavdinë” e komunistëve mbi Pallatin e Kulturës

Diktatori kishte vdekur, po hija e
tij qëndronte. Vdekja e parë ishte ditë zie, vdekja e dytë ishte
“tërheqje zvarrë”. 20 shkurti i vitit 1991 ishte si dita për shqiptarët.
Gjermanët rrëzuan Murin e Berlinit, rumunët varën Çausheskun dhe
shqiptarët tërhoqën zvarrë Enverin, madje një Enver 20 herë më të madh
se ai. Por kishte mbetur bust. Saimir Maloku tregon se mblodhi qytetarët
tek Rruga e Kavajës, Shinjazi Rama na kujton betimin që u bë tek
studentët, Vangjel Kozma, një ditë para dërgon thirrjen për protestë në
TVSH. Nis protesta në Qytetin Studenti dhe Rajmonda Bulku, ndonëse u
harrua për t’u dekoruar me protagonistëve, bën thirrje për të shkuar
drejt sheshit “Skënderbej”, Liliana Llapaj kujton ditën kur gjithë
njerëzit në shesh qulleshin nga zjarrfikëset që lëshonin me histeri ujë
me ngjyrë të kuqe, Liri Berisha shpëton një vajzë të vogël nga qentë e
policisë, Adrian Heta gjen makinë dhe tërheq zvarrë bustin. Astrit
Hatellari kujton se i vendosi litarin në grykë bustit dhe Sulo Jaupaj
ndihmoi Adrianin me autobusin e minierës për të dërguar bustin tek
studentët. E nesërmja e 21 shkurtit nis me heqjen e parullës tek Pallati
i Kulturës dhe me djegien e veprave të Enverit tek librari “Flora”.
Xhovalin Çokani: “Me veglat e hidraulikut rrëzova parullën”. Për
shumicën e qytetarëve, 20 shkurti është ngulitur me disa pamje
televizive të dobëta. Por për 100 mijë të tjerë, ato pamje janë gdhendur
ndryshe. 100 mijë qytetarë shqiptarë ishin protagonistë të shembjes së
bronzit diktatorial, por disa prej tyre u dalluan për guximin. Dikush
vodhi një kamion që e tërhoqi zvarrë diktatorin, dikush siguroi një
kavo, dikush u ngjit sipër dhe e lidhi për qafe dhe dikush tjetër ua çoi
“suvenirin” studentëve. Presidenti Bamir Topi dekoroi disa prej këtyre
qytetarëve kurajozë. Ata ndajnë ekskluzivisht për gazetën “standard”
kujtimet e çdo çasti, minute. Si u zhvilluan protesta dhe ç’ndodhi më 20
shkurt, e treguar nga njerëzit e thjeshtë. Saimir Maloku, njëri nga
protagonistët i bën të mundur gazetës botimin e kujtimeve të
protagonistëve të 20 shkurtit, të cilët dje u dekoruan nga Presidenti i
Republikës.
***
Sot, 18 vjet më vonë, jeta e shumë
prej protagonistëve të 20 shkurtit ka ngjyra të tjera. Ata kontribuuan
në rrëzimin e diktaturës në Shqipëri, “vranë” diktatorin, çliruan një
popull të tërë. Studentët kishin nisur një rrugë, me frikë, por me
bindje. Misioni i tyre ishte liria, por trembeshin se mos binin pre e
antilirisë. Ata nuk ishin vetëm. Qytetarët e Tiranës u ngritën dhe
mbyllën atë që nisën studentët. Liria erdhi. Protagonistët e 20 shkurtit
rrëfejnë detajet e atyre ditëve të shkurtit. Të dekoruar nga
Presidenti, ata së bashku kanë hedhur kujtimet e tyre, disa detaje
njerëzore mes 100 mijë bashkëqytetarëve.

Dy ditë para, 18 shkurt në Qytet Studenti
(Shinjazi Rama: Si u betuan studentët)
Studentët dhe pedagogët e tyre
kishin nisur grevën e urisë. Rreth 723 studentë dhe pedagogë u
regjistruan si vullnetarë për të hyrë në këtë grevë. Komisioni drejtues i
grevës në mesditë i dërgoi një kërkesë ultimative 24-orëshe
ish-ministrit të Arsimit, Skënder Gjinushi. Për të penguar zhvillimin e
kësaj greve të studentëve, Ramiz Alia, i cili njihej si President i
Republikës, thërret në një tryezë të përbashkët përfaqësitë e të gjitha
partive politike, duke përfshirë edhe ato të rejat, si Partia
Demokratike, Republikane, Ekologjike dhe Agrare. Në këtë tryezë bënin
pjesë edhe përfaqësuesit e organizatave të Rinisë, Gruas, Frontit
Demokratik si dhe ato të Bashkimeve Profesionale edhe Sindikata e
Pavarur e Minatorëve. Ramiz Alia kërkoi një deklaratë të përbashkët në
formë thirrjeje drejtuar popullit për paqe dhe qetësi sociale. Ndryshe
nga të tjerët, Fiqiri Xibri, si përfaqësues i Sindikatës së Pavarur të
Minatorëve, nuk pranoi për ta firmosur. Të gjithë përfaqësuesit e tjerë
në takim e firmosën këtë deklaratë. Pak orë më vonë, Radiotelevizioni
Shqiptar e transmetoi në emisionin e lajmeve këtë deklaratë duke
censuruar kundërshtimin që i bënë kësaj deklarate përfaqësuesit e
Sindikatës së Pavarur të Minatorëve. Rreth orës 16:00 para kinoteatrit
“Studenti” u mblodhën studentët që do të futeshin në grevë urie.
Studenti Shinjazi Rama del para tyre duke u thënë studentëve grevistë që
të përkulemi para flamurit tonë kombëtar dhe të betohemi që “do të
japim edhe jetën deri në plotësimin e kërkesave tona”, duke qëndruar në
ambientet tepër të ngushta të kinoteatrit. Ashtu ndodhi. Afro 900
studentë grevistë u ngujuan në këto ambiente. Komisioni organizator i
grevës nuk lejoi të hynin në ambientet e grevës operatorët me kamerat e
Televizionit Shqiptar si dhe asnjë qytetar që nuk ishte student ose
pedagog i Universitetit të Tiranës. Në ambientet e Qytetit Studenti u
mblodhën me mijëra e mijëra qytetarë dhe familjarë të studentëve
grevistë, të shqetësuar për të afërmit e tyre. Mbajmë mënd parullat,
qytetarët thërrisnin jashtë në mbështetje të studentëve: “Ejani
mblidhuni këtu, këtu, bashkë me ne”. “Poshtë burokratët” dhe mjaft
parulla të tjera patriotike. Brenda tek studentët hyri vetëm operatori
televiziv i Partisë Demokratike, Agim Buxheli, që kreu filmimet e rralla
të studentëve në ngujuar.

Një ditë para, e diel, 19 shkurt 1991
(Vangjel Kozma: Në ekranin e TVSH-së, thirrje për protestë)
Përfaqësuesit e shumë sindikatave
të pavarura të krijuara para disa javësh, dhe ishin afro 15 veta, u
mblodhën rreth orës 9:30 tek parku i lodrave pranë Rrugës së Elbasanit.
Aty u vendos që të mbështetej pa rezerva greva e urisë së studentëve.
Për këtë qëllim ata dolën me një thirrje të përgjithshme që u drejtohej
punonjësve të ndërmarrjeve të të gjithë Tiranës që ditën e hënë, më 20
shkurt 1991, të ndërprisnin punën dhe të shkonin të gjithë në ora 10 të
mëngjesit tek Qyteti Studenti në mbështetje të studentëve grevistë. Kjo
do të përkrahej edhe nga populli i Tiranës. Këtë thirrje për njoftim e
dërgoi në Radiotelevizionin Shqiptar Vangjel Kozma. Gjithashtu, po këtë
ditë u bë edhe mbledhja e Plenumit të Komitetit Qendror të PPSH-së.
Televizioni Shqiptar dha njoftimin e parë se një grup i madh studentësh
të Universitetit të Tiranës kanë hyrë në grevë urie, duke kënduar këngë
patriotike dhe duke hedhur parulla të ndryshme si nga ana e grevistëve,
ashtu edhe nga qytetarët e Tiranës të mbledhur në Qytetin Studenti.
Rreth orës 15:00 plenumi i KQ-së të PPSH-së del me një deklaratë duke
theksuar se kushtet e jetesës së studentëve janë përmirësuar mjaft dhe u
refuzua kërkesa e studentëve për heqjen e emrit të Enver Hoxhës nga
Universiteti i Tiranës si e pabazuar. Qëndresa e KQ-së mori fund pas dy
muajsh, kur emri Enver Hoxha i Universitetit të Tiranës, u hoq. “Atë
pasdite u mblodhëm një grup qytetarësh të përbërë kryesisht nga ish-të
persekutuar politikë dhe vendosëm që të persekutuarit e Rrugës së
Kavajës dhe të rrugëve të tjera ndërmjetëse mbas mitingut që do të
organizohet nesër paradite në Qytetin Studenti, të jenë sa më të
bashkuar dhe në pararojë të turmës për ta orientuar në drejtim të
sheshit “Skënderbej”, - tregon Saimir Maloku, një prej protagonistëve të
20 shkurtit. “Kishim ndërmend të rrëzonim bustin në qendër të qytetit,
të rrëzonin parullën e madhe tek Pallati i Kulturës dhe të digjnim
veprat e Enver Hoxhës”, -kujton Saimiri. Gjithashtu ai i tregon thirrjet
që të kihet parasysh për të mos rënë pre e provokimeve nga provokatorët
e Sigurimit të Shtetit si dhe të lajmërojnë shtëpi në shtëpi që të ketë
sa më shumë pjesëmarrje. Atë pasdite filluan shenjat e para të urisë
dhe pagjumësisë tek studentët grevistë. Ata morën masa duke bllokuar
derën e kinoteatrit me shufra të trasha hekuri nga ndonjë ndërhyrje e
befasishme e repartit 326 të ndërhyrjes së shpejtë. Një grup gazetarësh
të huaj hyjnë në pasditen e 19 shkurtit në ambientet e studentëve
grevistë. Ata bisedojnë me këta të fundit për kërkesat e tyre si dhe u
japin informacione telefonike dhe televizive agjencive të ndryshme
perëndimore. Ndiheshim më të sigurt që bota ishte e interesuar dhe e
shqetësuar për atë se çfarë po ndodhte në Shqipëri.

20 shkurt 1991, ishte e hënë
(Rajmonda Bulku: Unë thirra: “Përpara drejt sheshit “Skëndërbej”!”)
Dita e shënuar, erdhi. Dolën jashtë
parashikimeve përmasat që mori kjo grevë e përgjithshme e punonjësve të
Tiranës si për vetë Sindikatat e Pavarura të Punonjësve ashtu edhe për
Partinë Demokratike. Falë organizimit të mirë të sindikatave, sidomos të
atyre të minatorëve, u arrit që të mblidheshin afro 100 mijë veta midis
tyre punëtorë, studentë, pedagogë, qytetarë të tjerë të Tiranës që
protestuan në Qytetin Studenti, në përkrahje të grevës së urisë së
studentëve. Të parët që erdhën ishin minatorët e Valiasit të cilët duke
brohoritur nga Rruga e Durrësit e deri tek Qyteti Studenti arritën të
mblidhnin rreth vetes një turmë prej afro 10 mijë qytetarësh. Në krye të
tyre ishin disa qytetarë si Fiqiri Xibri, Sami Karriqi, Gëzim Kalaja,
Ilir Myftari etj. Rreth orës 10:00 në Qytetin Studenti ndodheshin, duhet
të kenë qenë, 100 mijë protestues. Ata të gjithë së bashku brohorisnin
për fitore dhe shprehnin urrejtjen e tyre ndaj regjimit komunist me
promovimin e parullave si: “O Ramiz o zagar, do të varim në litar”,
“Poshtë diktatura”, “Liri Demokraci”, etj. Në mbarim të fjalimeve të
disa oratorëve demonstrues, aktorja e talentuar Rajmonda Bulku, duke e
mbyllur mitingun solidarizues, u bëri thirrje protestuesve të shkojnë
tek sheshi “Skënderbej”. Thirrja e Rajmondës u bë në një çast kur u duk
se të gjithë protestuesit e dëgjuan atë. Një grup protestuesish, i
përbërë kryesisht nga familjarë dhe nëna të studentëve të grevës së
urisë, nisen në drejtim të Presidencës për të takuar Ramiz Alinë. Ndërsa
turma kryesore e protestuesve niset në drejtim të Liceut Artistik. Në
krye të protestuesve, ne vumë gratë dhe fëmijët e vegjël në mënyrë që
policia të mos keqtrajtonte turmën e protestuesve.

Ora 11:30 tek Liceu Artistik dhe godina e TVSH-së
(Liliana Llapaj: U bëmë qullë nga uji me ngjyrë të kuqe të zjarrfikëses)
Forca të shumta speciale, të
ruajtjes së rendit dhe të ndërhyrjes së shpejtë, të pajisura me
skafandra kauçuku, shkopinj gome, gaz lotsjellës dhe qen kufiri kishin
bllokuar rrugën që të çonte nga Liceu Artistik tek godina e
Radiotelevizionit. Gjithashtu për këtë qëllim ato kishin bllokuar rrugën
automobilistike edhe me dy makina IFA të ushtrisë. Një zjarrfikëse e
madhe lëshoi me presion ujë me ngjyrë të kuqe në një rreze të madhe
hedhëse prej 20-30 metrash duke lagur të gjithë protestuesit. Kjo gjë
irritoi pa masë popullin demonstrues dhe ai filloi të drejtohej tek
gardhi i madh i policisë dhe forcave të ndërhyrjes së shpejtë. Nga
presioni i madh i ujit të zjarrfikëses, shumë gra dhe fëmijë u rrëzuan
për tokë. Disa gra protestuese si zonjat Liliana Llapaj, Hyget Borova,
Lida Bezhani, Emanuela Kolonja, Elvira Kambo, Vera Rada etj. u dëmtuan
fizikisht.
Kishte shumë me fëmijët e vegjël të
tyre dhe ndër to ishte edhe zonja Liri Berisha me djalin e saj të
vogël, Shkëlzenin. Zjarrfikësja hidhte ujë me ngjyrë të kuqe dhe nga kjo
nuk shpëtoi as Liri Berisha e cila u lag nga uji i ngjyrosur me të kuqe
dhe u dëmtua edhe nga sytë si pasojë e presionit të madh të ujit të
hedhur nga pompat e fuqishme të zjarrfikëses. Duke parë këtë moment të
rrezikshëm, protestuesit filluan të bërtisnin që gratë me fëmijët e
vegjël të kthehen prapa. Policia arriti të zmbrapste një pjesë të
protestuesve deri tek ish-Shkolla Kosova ku edhe aty u bënë përleshje
fyt më fyt deri në goditje me tulla e tjegulla.
Ndërsa turma kryesore e
protestuesve prej mijëra vetash duke valëvitur disa flamuj kombëtarë, iu
sul me një vrull dhe kurajo gardhit të madh të ushtrisë dhe policisë.
Pas përleshjeve dhe përpjekjeve të pandalshme të protestuesve, policia u
detyrua të tërhiqej tek godina e Radiotelevizionit. Këtu policia filloi
të shtënat në ajër, të hedhë gaz lotsjellës dhe të vërë në veprim edhe
qentë e kufirit ndaj protestuesve.
Në këtë moment duhet të
falënderojmë punonjësit e Radiotelevizionit Shqiptar dhe të Institutit
të Informatikës, që në numër të shumtë kishin dalë jashtë godinës së
tyre dhe ndërkaq bërtitën me të madhe: “Mos qëlloni, mos qëlloni”. Këtu u
bë një përleshje e dytë midis turmës tonë të protestuesve dhe policisë
edhe forcave të ndërhyrjes së shpejtë. Këto të fundit, të ndodhura
përballë presionit dhe qëndresës heroike të protestuesve u tërhoqën
pranë godinës së Kryeministrisë duke krijuar një gardh mjaft të fuqishëm
mbrojtës në mënyrë që të mos lejonin turmën e protestuesve prej afro 5
mijë vetash që i ndiqte ata, të drejtoheshin drejt Bllokut Qeveritar.
Afro 10 deri 15 ushtarë të forcave
të ndërhyrjes së shpejtë ishin të rrethuar nga protestuesit pranë murit
të ish-Drejtorisë së Pritjes. Protestuesit i rrëmbyen atyre mburojat
prej kauçuku dhe shkopinjtë e gomës. Ndërkaq, disa prej ushtarëve
filluan edhe të qanin. Nxitëm protestuesit që ata të fillonin thirrjet:
“Ushtria është me ne. Ushtarët janë vëllezërit tanë”. Ata i lirojnë
ushtarët, iu dhanë edhe pajimet përkatëse me vete si dhe nuk lejuan që
të dhunoheshin fizikisht nga njerëzit e irrituar. Tek Liceu Artistik,
një turmë tjetër e madhe forcash të ndërhyrjes së shpejtë dhe të rendit,
e shoqëruar edhe me qen kufiri, kishte përçarë dhe ndaluar turmën e
madhe të protestuesve që vinte mbas nesh nga Qyteti Studenti.

Afër Bllokut Qeveritar
(Liri Berisha - Si shpëtoi një vajzë të vogël nga qentë e policisë)
Këtu policia tentoi të bënte një
akt barbar. Një oficer policie ekstremist, dalloi Liri Berishën që
mbante për dore djalin e saj 10-vjeçar dhe një vajzë të vogël të quajtur
Xhoi. Vajza me emrin Xhoi kishte humbur nga sytë e prindërve në mes
protestuesve. Liri Berisha e mori vajzën dhe e mbante pranë saj, për të
mos u dëmtuar deri në gjetjen e prindërve. Oficeri i policisë urdhëron
një grup ushtarësh që së bashku me qentë e tyre të kufirit, të sulen
drejt saj. Në këtë situatë tepër të ndezur, një grup grash duke vënë
edhe fëmijët e tyre të vegjël para këtyre ushtarëve me qen kufiri, i
pengojnë ata që të kryenin këtë akt barbar ndaj Liri Berishës.
Fatmirësisht, Liri Berisha me dy
fëmijët e vegjël arriti të largohej duke u strehuar pranë një familjeje
që ndodhej në katin e pestë të një pallati afër Liceut Artistik.
Megjithatë, ushtarët me qentë e kufirit, së bashku me oficerin e tyre,
hipën deri në katin e tretë të asaj shkalle pallati për të kontrolluar,
duke i rënë dyerve e duke bërtitur. Lindita Hamiti, duke mashtruar
forcat e ndërhyrjes së shpejtë tek Liceu Artistik, duke u thënë se gjoja
ishte punonjësve e TVSH-së, bashkohet me grupin tonë të protestuesve
dhe na tregon për këtë akt barbar që kishin dashur të bëjnë ata policë.
Një grup i madh protestuesish, ish-të burgosur e të persekutuar
politikë, nuk lejoi një grup të rinjsh të cilët donin të digjnin dy
makinat IFA të policisë. Një grup punonjësish të RTSH-së, që kishin dalë
për të parë protestuesit dhe për t’i përkrahur ata, duke qenë edhe si
shokë të ngushtë me Saimir Malokun, na porosisin: “Mos shkoni nga
Blloku, sepse atje ka tanke dhe mitraloza dhe mund t’ju vrasin të
gjithëve”. Në këto momente kaq delikate dhe të rrezikshme, për të
shmangur një masakër të pabesueshme dhe të mundshme që mund të ndodhte
tek Blloku Qeveritar, morëm një vendim mjaft të guximshëm dhe Saimir
Maloku nisi të thërriste: “Hajde të shkojmë tek sheshi për të rrëzuar
monumentin”. Gjithashtu, shkuan një grup burrash dhe grash që t’i bënin
thirrje turmës së protestuesve të mbledhur pranë Kryeministrisë që të
ktheheshin mbrapsht dhe të niseshin në drejtim të sheshit “Skënderbej”
nga drejtimi i rrugës mbrapa Piramidës.
Për të nxitur dhe entuziazmuar
grupin e protestuesve që po mblidheshin shpejt e shpejt dhe sa më shumë,
Saimir Maloku dhe shumë qytetarë të tjerrë thërrisnin: “Hajdeni t’ia
bëjmë Enverit si Stalinit, t’ia rrëzojmë monumentin si dhe t’ia djegim
edhe librat tek librari ‘Flora”.
Në këtë moment afrohet një djalë i
ri me flokë të gjatë, që mbante një rrip të kuq në ballë, dhe na thotë:
“Unë kam bërë një parullë të madhe ku shkruhet “LIRI – DEMOKRACI”. Ai
djalosh i rritur jetim, quhej Albert Risilia dhe banonte në konviktin e
jetimëve pranë Qytetit të Nxënësve. Natën ai kishte hequr perden e madhe
prej bezeje të dritares se dhomës së tij dhe mbi të kishte shkruar me
bojën e këpucëve, parullën “LIRI – DEMOKRACI”.
Grupi i madh i të persekutuarve
politikë si dhe mjaft protestues iu bashkuan thirrjes për të marshuar
drejt sheshit për të rrëzuar monumentin e diktatorit komunist. Të gjithë
filluan të bërtisnin njëzëri duke ftuar që me ta të bashkoheshin edhe
mijëra protestues të tjerë që ishin të bllokuar nga policia midis
godinës së Kryeministrisë dhe hotelit “Rogner” (sot).
Në krye të turmës printe grupi i të
persekutuarve politikë (kryesisht i Rrugës së Kavajës) dhe i qytetarëve
të tjerë të përbërë nga Albert Risilia, Ardian Heta, Xhovalin (Asim)
Çokani, Hyget Borova, Sanije Vojka, Astrit Hatellari, Vera Rada, Lida
Bezhani, Lindita Hamiti, Liliana Llapaj, Indrit Sukaj, Ilir Çumani,
Gëzim Vojka, Hysen Hamiti, Gjolek Aliu, Arben Beli, Arben Rama, Seit
Mici, Hajredin Fratari, Xhemal Zhuri, Luigj Bytyçi, Maksim Çali, Bashkim
Ademi( i vdekur), Durim Hoxha, Hajrije Hasanaj, Ismete Rushiti, Zyhra
Izeti, Agron Spaho, Dorant Vojka, por dhe shumë të tjerë. Turma e madhe e
protestuesve prej afro 2 mijë vetësh lëvizi dhe u drejtua për në
sheshin “Skënderbej”, nëpërmjet itinerarit, që fillonte nga prapa
Piramidës, Ura e Lanës, hotel “Dajti”, Ministria e Mbrojtjes e deri tek
stacioni i autobusit pranë Bankës Kombëtare. Në krye të turmës ishte
edhe një fotoreporter i huaj (spanjoll). Parullat nuk pushonin.

Ora 13:00, datë 20 shkurt ’91, sheshi “Skënderbej”
(Adrian Heta: Unë në makinën që rrëzoi bustin e Enverit)
Turma e protestuesve qe dhe më
energjike kur arriti në sheshin “Skënderbej” për t’u vendosur afër
monumentit të diktatorit komunist. Për arsye se numri i forcave të
policisë dhe i forcave të ndërhyrjes së shpejtë që ndodheshin pranë
sheshit “Skënderbej” dhe Muzeut Historik Kombëtar, ishte tepër i madh, u
vendos që protestuesit të prisnin valën tjetër të protestuesve që vinin
nga Qyteti Studenti. Në sheshin “Skënderbej” kaloi një veturë e bardhë
dhe me sa morëm vesh brenda saj ndodhej Sali Berisha, kryetar i Partisë
Demokratike. Kjo gjë i entuziazmoi protestuesit. Një grup protestuesish
që ishin tek Liceu Artistik, pasi u përleshën me policinë, u futën tek
lulishtja pranë Parlamentit nëpërmjet Rrugës së Elbasanit. Pastaj pasi
kaluan pranë godinës së baskisë, u vendosën rreth monumentit të
Skënderbeut. Policia dhe forcat e ndërhyrjes së shpejtë të shoqëruara me
qen kufiri, të cilët i kishin fshehur prapa Muzeut Historik Kombëtar,
filloi t’u bëjë presion protestuesve të shumtë për t’u tërhequr dhe për
t’u shpërndarë larg monumentit të Skënderbeut. Policia përdori edhe
zjarrfikësen e cila hidhte me presion ujë me ngjyrë të kuqe që njolloste
rrobat e protestuesve. Turma tjetër e protestuesve që ishin të bllokuar
tek godina e Kryeministrisë, e frikësuar nga breshëritë në ajër të
armëve të policisë, u tërhoq nga tentativa për të hyrë në Bllokun
Qeveritar. Ata kaluan në lulishten mbrapa Kryeministrisë dhe mbërritën
tek sheshi “Skënderbej” për t’u vendosur tek kolonat e Pallatit të
Kulturës. Ndërkohë, ky grup protestuesish tentoi të sulmojë për nga
shatërvani, por u zmbrapsën nga policia. Disa makina të vogla të
policisë qarkullonin nëpër sheshin “Skënderbej”, duke u rënë sirenave
për t’u bërë protestuesve presion psikologjik. Një djalë i ri, i quajtur
Durim Hoxha, shkëputet nga grupi kryesor i protestuesve që ndodhej
pranë Bankës së Shtetit, për t’u kapur pas kabinës së zjarrfikëses. Por,
pas pak ai rrëzohet i dëmtuar nëpër trup dhe me fraktura të brinjëve.
Grupi i katërt i protestuesve vjen nga Qyteti Studenti dhe vendoset
përreth sheshit “Skënderbej”.
Ndërmjet protestuesve (banorë
kryesisht në Rrugën e Kavajës, në Laprakë, në rrugën “Ali Demi”,
Kombinat etj.) që ndodheshin pranë Bankës Kombëtare dhe monumentit të
diktatorit, hodhën mendimet se si të sulmohej monumenti. Fillimisht,
duheshin thyer pllakat e mermerta të shkallëve për të zmbrapsur dhe për
t’u përleshur me policinë. Gjithashtu, pas kësaj nevojitej të ndalohej
ndonjë makinë e rastit, e tonazhit të rëndë për të rrëzuar me kavo
monumentin e diktatorit komunist. Për të realizuar këtë aksion, Saimir
Maloku së bashku me shokët e tij i kërkojnë ndihmë protestuesve për të
gjetur midis tyre një shofer. Prania e ushtarëve të armatosur me
snajperë sipër Pallatit të Kulturës, hotel “Tiranës”, Muzeut Historik
Kombëtar dhe në pallatet përreth e bënte të pamundur dhe tepër të
rrezikshëm këtë aksion dhe ky mund të lihej për një ditë tjetër kur të
krijohej mundësia.
Minutë pas minute shtohej numri i
protestuesve në shesh. Për një moment u dëgjua një e thirrur: “Mos u
prapsni dhe mos u trembni nga policia, se ata janë të armatosur me
fishekë manovër (fishekë stërvitjeje që bëjnë zhurmë, pa pasur plumb
brenda)”. Kjo u dha shumë kurajo protestuesve. Tri makina IFA të
policisë të mbuluara me tenda shkarkojnë pranë shatërvanit një grup të
madh forcash speciale të pajisura me skafandra plastike dhe me shkopinj
gome. Ata krijojnë një gardh të fuqishëm mbrojtës përreth sheshit tek
monumenti.
Ndërkohë sheshi “Skënderbej” ishte
mbushur plot e përplot nga dhjetëra mijëra vetë dhe të vendosur rreth e
përqark tij, që bërtisnin duke thirrur: “Ushtria është me ne; Të hiqet
qelbësira, Liri – Demokraci” etj. Një grup prej 40 deri 50 vetësh
shkëputet nga turma e popullit protestues dhe vendoset pranë monumentit
të diktatorit. Ata filluan të thyejnë pllakat prej mermeri të shkallëve
dhe nisën të qëllojnë policinë. Forcat speciale, të ruajtjes së rendit
dhe të ndërhyrjes së shpejtë, të armatosura me shotgun dhe armë të
ndryshme filluan të qëllojnë në ajër me fishekë manovër dhe të sulmonin
herë pas here grupin e protestuesve tek monumenti. Ndërkaq protestuesit i
kundërpërgjigjeshin duke i qëlluar me gurë e copa mermeri. Nga krahu
lindor i Muzeut Historik Kombëtar, në ndihmë të policisë erdhën forca të
shumta të ushtrisë dhe të ndërhyrjes së shpejtë me qen kufiri. Një
protestues pranë monumentit mbante një flamur kombëtar. Sipër godinës së
Bankës Kombëtare, Muzeut Historik Kombëtar dhe pallateve në hyrje të
Rrugës së Durrësit dhe të Kavajës etj., policia kishte vendosur snajperë
dhe kamera të fshehta. Në mes të radhëve të protestuesve policia dhe
Sigurimi i Shtetit kishin infiltruar shumë informatorë, të cilët kishin
për detyrë të raportonin mbi veprimtarinë e elementeve të rrezikshëm
rebel. Por përpjekjet e policisë dhe të forcave të ndërhyrjes së shpejtë
ishin të kota para turmës së madhe të protestuesve të cilët u sulën nga
të gjitha krahët dhe i detyruan ata të tërhiqen. Protestuesit duke
bërtitur: “Fitore, Fitore” u sulën drejt monumentit dhe u bënë zot i
sheshit “Skënderbej”. Një helikopter policie fluturonte dhe filmonte
protestuesit e shumtë që u mblodhën përreth monumentit. Një kameraman i
quajtur Agim Buxheli bënte filmime me një kamera amatore. Në mes të
turmës, një qytetar rreth 70 vjeç i quajtur, Hysen Berberi, vjehrri i
Saimirit, ishte i goditur në kokë dhe i mbuluar tërë gjak në fytyrë.
Disa gra protestuese e morën për ta çuar në mjekim pranë ambulancës nr, 5
që ndodhej përballë ish-godinës së Lidhjes së Shkrimtarëve. Një qytetar
tjetër në gjendje të plagosur ishte i shtrirë për tokë. Gjashtë
qytetarë e marrin në krah e vendosin tek një makinë aty pranë dhe e
nisin drejt spitalit. Gjatë kohës së përleshjeve të protestuesve me
forcat speciale tek monumenti qytetari Ardian Heta (nipi i kirurgut të
njohur prof. dr. Hysen Heta) mori një makinë IFA të braktisur, që
ndodhej në sheshin “Skënderbej”. Ardiani merr drejtimin e makinës IFA
dhe pasi bën dy xhiro rreth shatërvanit, godet me spond një makinë
zjarrfikëse që lagte popullin me ujë të ngjyrosur me bojë të kuqe.
Makina zjarrfikëse nga kjo goditje ndalon së lëvizuri. Ndërkohë, aty
pranë ndodhej një polic rreth 35 vjeç, i plagosur në kokë nga gurët e
protestuesve dhe i mbuluar me gjak. Ardian Heta së bashku me shokun e
tij Indrit Sukaj, e marrin në makinë policin e plagosur dhe e
transportojnë në spitalin ushtarak në Laprakë. Para se të nisej makina,
shumë protestues i thonë Ardianit që të kthehej prapa se makina mund të
nevojitej edhe për rrëzimin e monumentit. Ai e mbajti premtimin dhe u
kthye me makinën përsëri në shesh.

Ora 14:00, 20 shkurt ‘91- Rrëzohet Enveri
Astrit Hatellari: Unë vura litarin në grykën e diktatorit
Një grup i madh qytetarësh ishin të
vendosur pranë vendit ku qëndronte akoma monumenti i diktatorit
komunist. Nga Rruga e Durrësit vijnë dy djem të rinj me një rrotull
litari prej liri. Po në këtë kohë mbërrin tek sheshi “Skënderbej” makina
IFA e drejtuar nga Ardian Heta. Ai e drejton makinën drejt e tek vendi
ku ndodhej monumenti i diktatorit. Pastaj një grup njerëzish ndihmojnë
Astrit Hatellarin që të vendoste litarin tek monumenti i diktatorit.
Përpjekja e parë dështon sepse litari shkëputet. Nga makina sjellin një
kavo çeliku jo shumë të gjatë të cilën e lidhin me litarin. Në
përpjekjen e dytë, Astrit Hatellari i ndihmuar edhe nga një qytetar
tjetër e vendos litarin pranë gishtave të dorës së majtë e ulur poshtë,
të monumentit të diktatorit. Pastaj i larguam të gjithë njerëzit, që të
mos dëmtoheshin nga rreziku i shembjes së monumentit gjigant. Makina e
tërheq 3-4 herë monumentin e derdhur në bronz të diktatorit komunist, i
cili bie anash në drejtim të Muzeut Historik Kombëtar. Afro 100 mijë
vetë që ndodheshin tek sheshi “Skënderbej”, duke u përqafuar me
njëri-tjetrin nga gëzimi i madh i kësaj ngjarje të papërsëritshme,
filluan të brohorasin të entuziazmuar tej mase. Ra simboli i komunizmit.
Gjatë kohës së rrëzimit të monumentit vazhdonin punimet e Komitetit
Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë. Hekuran Isai, në atë kohë
ministër i Brendshëm, duke informuar për situatën e krijuar Ramiz Alinë,
thotë se megjithëse ka një ligj për mbrojtjen e monumenteve, unë nuk
mund të shkoj deri në masakër ose në gjakderdhje ndaj popullit. Ramiz
Alia e miraton. Duke kujtuar momentin e inaugurimit të këtij monumenti
gjigand të diktatorit komunist, militantët ekstremistë komunistë
bërtisnin: “Parti-Enver, jemi gati kurdoherë”. Ndërsa në momentin që do
të rrëzohej ky monument, populli demokrat i Tiranës me entuziazëm të
papërshkruar bërtiste: “Ta heqim, ta heqim qelbësirën”. Njerëzit nga
kureshtja e madhe shkuan tek koka e monumentit të diktatorit dhe me
veprime nga më të çuditshme shprehnin urrejtjen e tyre të madhe ndaj
tij. Pastaj protestuesit i vënë kavon kokës së këtij monumenti gjigand.
Makina IFA e drejtuar nga Ardian Heta i shoqëruar në kabinë nga shoku i
tij, Indrit Sukaj, e tërheq zvarrë këtë monument gjigand përgjatë
sheshit “Skënderbej”. Mbi makinë dhe mbi monument, rrinin të ulur njerëz
të shumtë. Gjithë populli i Tiranës, që ndodhesh në sheshin
“Skënderbej” e shoqëronte kamionin me thirrje dhe brohoritje të shumta.

20 shkurt ‘91- Busti zvarrë tek studentët
(Sulo Jaupaj: Me autobusin e minierës hoqa zvarrë Enverin)
Pas gjithë këtyre, makina IFA e
drejtuar nga Ardian Heta vazhdon itinerarin në drejtim të Rrugës së
Elbasanit. Pesëdhjetë metra larg nga godina e ish-të përndje****e
politikë (sot), shkëputet busti nga pjesa tjetër e monumentit gjigand të
diktatorit. Gjithashtu makina IFA pëson defekt (i digjet freksioni) për
arsye të peshës së madhe të demonstruesve të hipur mbi makinë dhe mbi
monumentin e diktatorit. Turma e demonstruesve shkëpusin kavon nga
makina dhe fillojnë të tërheqin vetë bustin e diktatorit deri pranë
parkut të lodrave në Rrugën e Elbasanit. Gjithashtu, tek pjesa e mbetur e
monumentit të diktatorit, nga këmbët deri tek gjoksi, afrohet një skodë
e parkut të mallrave me shofer Sulo Jaupaj. Shumë demonstrues e lidhin
këtë pjesë të mbetur të monumentit me skodën. Shoferi Sulo Jaupaj me
makinën e tij lëviz afro dy kilometra nëpër rrugët e Tiranës i
përshëndetur nga mijëra qytetarë. Në pjesën malore të Rrugës së
Elbasanit për t’u ardhur në ndihmë demonstruesve të lodhur vjen një
autobus me ngjyrë të kuqe që ishte i punëtorëve të minierës së Kërrabës.
Kjo makinë drejtohej nga një shofer zeshkan 50-vjeçar, që quhej Hysen
Alla. Autobusi ishte i mbushur me minatorë. Minatorët dhe protestuesit e
lidhën shpejt e shpejt bustin e diktatorit pas autobusit. Pastaj, Hysen
Alla e drejton makinën e tij për tek godina e studentëve grevistë. Kur
autobusi mbërriti atje, shpërtheu një gëzim i jashtëzakonshëm midis
studentëve grevistë të urisë të ngujuar dhe protestuesve. Busti i
diktatorit u la i varur lart tek godina e studentëve grevistë.
Pasdite, mjaft qytetarë mblidhen
përsëri tek sheshi “Skënderbej”. Shumë prej tyre filluan të thyejnë
bazamentin prej mermeri të errët të ish-monumentit të diktatorit. Mbasi u
errësua, minatorët e Kërrabës e rilidhën përsëri bustin e diktatorit
tek autobusi i tyre. Pas kësaj, autobusi me disa minatorë brenda vazhdon
itinerarin për tek Rruga e Kavajës. Në zonën pranë ambasadave, policia
gjuan me snajperë autobusin dhe i thyen dy xhama. Arrestohen dhjetë
minatorë, midis tyre zotërinjtë Hysen Alla, Vladimir Xhillari, Agim
Abazi, Arben Lame, Luan Paja (ish-themeluesi i degës së PD-së për
minierën e Kërrabës, i vdekur) etj. Po atë ditë në qytetet e
Gjirokastrës dhe të Korçës rrëzohen monumentet e diktatorit komunist.
Radiotelevizioni Shqiptar si dhe agjencitë e huaja të lajmeve jepnin
njoftimin se në Tiranë, në mesditë, u rrëzua monumenti gjigand i
diktatorit komunist. Në ora 20:00 shfaqet në televizionin shqiptar Ramiz
Alia, ish-President i Republikës, i cili në një prononcim të tij publik
ndër të tjera thotë: “Sot kryeqyteti ynë kaloi një nga ditët më
dramatike dhe të rënda të jetës së tij. Turma të irrituarish, duke
humbur çdo arsye logjike kaluan në akte vandalizmi dhe arritën të
rrëzonin monumentin e Enver Hoxhës”. Pas orës 21:00 të asaj nate dhe në
ditët në vazhdim, policia dhe Sigurimi komunist bazuar në filmimet e
kamerave sekrete dhe nga të dhënat e informatorëve të tyre të infiltruar
midis protestuesve, arrestoi rreth 300 protestues. Ndër ta, afro 70
veta u dënuan me burgime të ndryshme me akuzat për grumbullime të
paligjshme, shkatërrim monumentesh dhe goditje të përfaqësuesve të
shtetit. Me qindra qytetarë të tjerë u pushuan nga puna.

E martë, 21 shkurt 1991- Digjen veprat, rrëzohet parulla
(Xhovalin Çokani: Me veglat e hidraulikut hoqa vidat e “lavdisë” në Pallatin e Kulturës)
Me dhjetëra mijëra protestues
ndodheshin paradite tek Ura e Lanës pranë hotel “Dajtit” me qëllim që të
sulmonin Bllokun Qeveritar, ngaqë ishin përhapur lajme të rreme sikur
Ramiz Alia kishte dhënë dorëheqjen si President i Republikës. Për të
penguar protestuesit që të realizonin qëllimin e tyre, ishin të
angazhuar forca të shumta të policisë dhe të ndërhyrjes së shpejtë të
shoqëruara edhe me tanke të pajisura dhe me mitraloza të rëndë. Në këto
momente tepër të acaruara pranë demonstruesve rastësisht vjen Neritan
Ceka (ish-drejtor i Institutit Arkeologjik dhe anëtar i kryesisë së
PD-së) i cili me një megafon në dorë dhe hipur në një makinë u bën
thirrje protestuesve që të ktheheshin tek sheshi “Skënderbej” që të
shmangej gjakderdhja. Turma e protestuesve prej afro 50 mijë vetësh u
bashkua thirrjes së tij dhe u drejtua për në sheshin “Skënderbej” duke
bërtitur: “Poshtë burokratët; Nuk duam gjak etj”. Në këtë kohë një grup i
madh protestuesish kryesisht ish0të burgosur politikë të Rrugës së
Kavajës u bëjnë thirrje protestuesve që të shkojnë të djegin veprat e
diktatorit komunist pranë dyqanit “Flora” që ndodhej në krye të Rrugës
së Dibrës, fare pranë sheshit “Skënderbej”. Turma e protestuesve e
irrituar së tepërmi, drejtohen për tek librari “Flora” dhe pasi
shpërthyen derën, rrëmbenin veprat e diktatorit komunist. Ata filluan
t’i grisnin këto libra dhe pasi i grumbulluan aty pranë Rrugës së Dibrës
i vunë flakën duke krijuar një zjarr gjigand i cili vazhdoi të digjej
për disa orë. Gjithashtu një grup tjetër nisen në drejtim të Pallatit të
Kulturës për të hequr parullën “Lavdi Partisë së Punës së Shqipërisë”.
Tek Pallati i Kulturës nuk kishte policë. Duke përfituar nga ky rast,
Xhovalini, që kishte me vete një çantë me çelësa të mëdhenj mekanikë, së
bashku me një qytetar tjetër e me ndihmën e disa protestuesve, hipën me
shumë vështirësi në tarracën e Pallatit të Kulturës duke u kacavjerrë
pas disa hekurave që ndodheshin në pjesën e mbrapme të shkallëve të
këtij pallati. Xhovalin Çokani lagu me alkool metilik bulonat e dadot e
ndryshkura që mbanin gërmat metalike gjigande që formonin parullën afro
50 metra të gjatë, e vendosur sipër Pallatit të Kulturës. Pastaj ai i
bëri një zbërthim provizor këtyre dadove. Në të njëjtën kohë ai u
bërtiti nga lart qytetarëve protestues që ndodheshin në shkallët e
Pallatit të Kulturës të spostoheshin më tutje, në mënyrë që të mos binin
sipër tyre gërmat gjigande metalike të parullës. Ishte afërsisht ora 12
kur Xhovalini, i ndihmuar dhe nga qytetarë të tjerë, filluan të
rrëzonin një nga një këto gërma gjigande metalike të parullës “LAVDI
PARTISË SË PUNËS SË SHQIPËRISË”. Një gëzim i jashtëzakonshëm përshkoi
mijëra qytetarë protestues të mbledhur në sheshin “Skënderbej”, sepse
populli rrëzoi dhe hoqi simbolet kryesore të diktaturës komuniste.
Populli demokrat i Tiranës në momentin e rrëzimit të monumentit të
diktatorit komunist lutej... liria erdhi.
E.Kapri

nga Mona Thu Jan 20, 2011 5:04 pm

uau edhe pas kaq vitesh kjo histori të mban në ankth kur e lexon, un e kam par veç nga lajmet që jepeshin në atë kohë, kan qën të guximshëm, kishin një qëllim të drejt dhe unik në të kohë, kur qëllimi është i drejt populli fiton
Sa e trishtueshme është kur shikon ca potagonist të kësaj ngjarieje sa kn ndryshuar, ndrysuan si njerëz dhe ndryshuan qëllimet për të cilën protestuan në to vite

Thursday	+14°	+7°
Friday	+12°	+6°
Saturday	+13°	+4°
Sunday	+11°	+1°
Monday	+11°	+1°
Tuesday	+12°	+5°

Rrëfimi i ’91-shit; Ata që i vunë litarin diktatorit.

Rrëfimi i ’91-shit; Ata që i vunë litarin diktatorit.

Re: Rrëfimi i ’91-shit; Ata që i vunë litarin diktatorit.

MENU

SHTYPI I DITES

REVISTA

FAQET PARTNER